کتاب بانو آمالیا

کتاب «بانو آمالیا» نوشته‌ی الزا مورانته، شامل سه داستان کوتاه از مورانته است و به‌عنوان مدخلی لطیف و درعین‌حال چشمگیر به دنیای خیال‌پردازی‌های شاعرانه‌ی این نویسنده‌ی ایتالیایی عرضه می‌شود.
سه داستان این مجموعه-بانو آمالیا، مادربزرگ، و بازی پنهان-در اصل بخشی از مجموعه‌ی بزرگ‌تری با عنوان Lo scialle andaluso (شال آندالوسی، ۱۹۶۳) بودند، اما در این نسخه‌ به‌صورت مستقل، در کنار هم بازنشر شده‌اند. مورانته در هر سه داستان، مرزهای میان واقعیت و تخیل، خاطره و حال، و کودکی و بزرگسالی را با نگاهی شاعرانه و تأمل‌برانگیز درمی‌نوردد. جهان داستانی او پر است از شخصیت‌هایی که در وضعیت‌های آستانه‌ای گرفتارند: زن میانسالی که همچنان با شور و شگفتی کودکانه به خورشید و ماه خیره می‌شود، مادربزرگی که در تنهایی پس از مرگ همسرش، معنای زندگی خانوادگی‌اش را از دست رفته می‌یابد، و سه کودک که با اختراع یک بازی پنهانی، مرز میان واقعیت و فانتزی را ناپیدا می‌کنند. در هر سه داستان، لحنی سرشار از تغزل، اندوهی نجیب، و نوعی سکوت آمیخته با تأمل در بافت زبان جاری‌ است. نثر مورانته تصویری، متراکم و درعین‌حال خوددار است. او با بهره‌گیری از رئالیسم شاعرانه، لحظات عادی را با دقتی عاطفی و نوعی روشنایی رویاگونه درمی‌آمیزد. شخصیت‌ها و فضاها در متن او ملموس‌اند، اما درخشش استعاری و پر از لایه‌های روان‌شناختی دارند.
«بانو آمالیا»، که عنوان مجموعه را نیز وام گرفته، سرگذشت زنی حدودا پنجاه‌ساله است که با نوعی پاکی کودکانه به جهان می‌نگرد. او برای ماه و خورشید سلام می‌فرستد، از رنگ‌ها، اشیا و نورها شگفت‌زده می‌شود و شور زیستن را از خلال همین حیرت‌های بی‌وقفه بازمی‌یابد. مورانته این زن را نه به‌مثابه موجودی ساده‌دل، بلکه همچون نمادی از امتناع از بی‌حسی، تجسمی از نیروی بازدارنده‌ی شگفتی در برابر زوال روزمرگی به تصویر می‌کشد.
در داستان دوم، «مادربزرگ»، فقدان و ازخودبیگانگی در بستر خانواده‌ی مدرن موضوع تأمل نویسنده قرار می‌گیرد. شخصیت اصلی که پس از مرگ همسرش در خاموشی تدریجی فرو رفته، با ازدواج نوه‌اش به‌طور کامل از کانون خانواده طرد می‌شود و از نو باید جایگاه خود را بازشناسد. روایت او پر است از فقدان صدایی که شنیده نمی‌شود، حضوری که دیگر به رسمیت شناخته نمی‌شود، و عشقی که بی‌سر و صدا در دل زنی مسن فروکش می‌کند. مورانته در اینجا تصویری از پیری و شکست پیوندهای خانوادگی را با نگاهی آرام اما گزنده ترسیم می‌کند.
داستان پایانی، «بازی پنهان»، از زبان کودکی روایت می‌شود که به همراه دو خواهر و برادر دیگر، بازی‌ای خیالی را خلق می‌کند؛ بازی‌ای که در ابتدا شاد و کودکانه به‌نظر می‌رسد، اما به‌تدریج حال‌وهوایی غریب و حتی تهدیدآمیز به خود می‌گیرد. این روایت، همانند بسیاری از آثار مورانته، نشان می‌دهد که چگونه خیال می‌تواند به لبه‌های خطرناک روان آدمی نزدیک شود و چگونه بازی، به‌مثابه تجربه‌ای آغازین از ساختن جهان، می‌تواند مرز واقعیت را مخدوش کند.
مضامین این سه داستان در یک نقطه به هم می‌رسند: زندگی انسان در لحظاتی که مرزهای معمول فرومی‌ریزند-میان کودکی و بلوغ، میان خانواده و فردیت، میان بازی و جدیت، و میان حافظه و فراموشی. مورانته با زبانی که نه سانتی‌مانتال است و نه بی‌روح، این لحظات گذار را با غنایی شاعرانه و شفافیتی صمیمی می‌کاود. نثر او زمزمه می‌کند، نه فریاد؛ و از همین‌رو تأثیری ماندگار به جا می‌گذارد.
«بانو آمالیا» برای خوانندگانی که علاقه‌مند به داستان‌های کوتاه اروپایی با عمق روان‌شناختی، سبک شاعرانه و نگاهی نوستالژیک هستند، کتابی درخشان است. این مجموعه‌ی کوچک، نه فقط نمونه‌ای عالی از روایت کوتاه مدرن ایتالیایی‌ست، بلکه تصویری فشرده از جهان روایی مورانته را عرضه می‌کند؛ جهانی که در آن امر عادی، ظرف تجربه‌ای جادویی می‌شود.