کتاب تفسیرها و تاویل ها : در انتظار گودو

کتاب «تفسیرها و تاویل ها : در انتظار گودو»، نمایشنامه‌ی مشهور ساموئل بکت، در قالب جلدی از مجموعه‌ی «تفسیرهای انتقادی مدرن» با ویرایش هارولد بلوم، منتقد پرنفوذ ادبی قرن بیستم، برای نخستین بار در سال ۱۹۸۷ توسط انتشارات چلسی هاوس منتشر شد. چاپ بازبینی‌شده‌ی این کتاب نیز در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و اکنون در قالب مجموعه‌ی «نقد ادبی بلوم» در دسترس است. هارولد بلوم، استاد ممتاز علوم انسانی در دانشگاه ییل، در مقام ویراستار کل این مجموعه، هدف خود را گردآوری تفسیرهای مهم و چندصدایی در مورد متون ادبی بنیادین قرار داده است. اگرچه نوشتار اصلی کتاب از بلوم نیست، اما مقدمه‌ی مختصر و عمیق او به‌عنوان مدخلی برای خواندن نقدهای بعدی عمل می‌کند و جایگاه بکت را در سنت ادبی مدرن تثبیت می‌نماید.
ساختار این کتاب شامل یک مقدمه از بلوم و مجموعه‌ای از یازده مقاله‌ی تفسیری است که هر یک از منظر متفاوتی به تحلیل اثر می‌پردازند. ریچارد شکنر، نظریه‌پرداز اجرا، نقش ریتم، تکرار و وقفه را در تجربه‌ی صحنه‌ای بررسی می‌کند. والتر آسموس، که خود یکی از همکاران نزدیک بکت در اجرای نمایشنامه بوده است، نگاهی دقیق به شیوه‌ی کارگردانی بکت و طراحی صحنه‌ی او دارد. مارتین اسلین، با تکیه بر ایده‌ی «تئاتر پوچی»، زمینه‌ی فلسفی و نمایشی اثر را تحلیل می‌کند و آن را به میراث فلسفی اگزیستانسیالیستی پیوند می‌زند. کاترین بورکمن پرسشی عمیق درباره‌ی معنای غیبت گودو و تأثیر آن بر ساختار «خلأ مقدس» در نمایش مطرح می‌کند، در حالی که نورماند برلین بر تعامل بین تراژدی و کمدی و تنش‌های میان آن‌ها تمرکز دارد. مقالات دیگر از جمله آثار کوهن، ورتون، دونی، و گوردون نیز به‌تفصیل به مباحثی چون زمان، تکرار، عدم قطعیت معنایی، و بحران در زبان و هویت پرداخته‌اند. در بطن همه‌ی این تأملات، «در انتظار گودو» همچنان اثری رازآلود و چندلایه باقی می‌ماند. نمایشی که در آن هیچ‌اتفاق به ظاهر مهمی نمی‌افتد، اما هر سکوت، هر مکث، هر تکرار و هر اشاره‌ای حامل بار معنایی سنگینی است. دو شخصیت اصلی، استراگون و ولادیمیر، در بی‌زمانی و بی‌مکانی‌ای قرار گرفته‌اند که نه بهشت است و نه جهنم، بلکه صرفا بازتابی از وضع انسانی است: ایستادن در حاشیه‌ی معنا، امیدی همیشگی به رسیدن چیزی که هرگز نمی‌رسد، و مواجهه با سکوت مطلق پاسخ. برخی از منتقدان، گودو را نماینده‌ی خدا، تاریخ، امید یا حتی خود معنا دانسته‌اند؛ اما نکته‌ی اصلی آن است که نمایش، به جای تأیید یا رد هرگونه تأویل مشخص، آن‌ها را در تعلیق نگه می‌دارد. از حیث اجرایی، تحلیل‌های موجود در کتاب نشان می‌دهند که بکت نه‌فقط در واژه‌ها بلکه در سکوت، فاصله‌گذاری و طراحی صحنه نیز می‌کوشد تا معنا را از دل بی‌معنایی استخراج کند. سادگی بصری و اقتصادی حرکات در اجرای نمایش به گونه‌ای طراحی شده که با نوعی خلوص استعاری، وضعیت وجودی انسان را بازتاب دهد. منتقدانی چون اسلین و آسموس به‌درستی تأکید می‌کنند که این اجراها نه‌فقط نسخه‌ای از متن، بلکه تفسیری از آن نیز هستند. همچنین میان‌متنی بودن دیالوگ‌ها و پیوندشان با دیگر آثار بکت، از جمله «پایان بازی»، توسط کوهن و ورتون برجسته شده و عمق جهان داستانی بکت را غنا می‌بخشد. خواننده‌ی فارسی‌زبان، چه دانشجوی ادبیات باشد و چه علاقه‌مند به تئاتر مدرن، می‌تواند از این کتاب بهره‌ی زیادی ببرد. نثر مقالات اگرچه دانشگاهی است، اما به گونه‌ای نگاشته شده که برای خوانندگان عمومی نیز قابل پیگیری باشد. چارچوب‌هایی مانند فلسفه‌ی پوچ‌گرایی، تمثیل‌های دینی، و تأملات اگزیستانسیالیستی در آن به‌گونه‌ای طرح شده‌اند که پیچیدگی مفاهیم را تسهیل می‌کنند، نه دشوارتر. همچنین کتاب برای پژوهشگران علوم انسانی و نظریه‌پردازان اجرا می‌تواند الگویی از تحلیل‌های چندوجهی در باب یک متن ادبی باشد. با این حال، کتاب بلوم محدودیت‌هایی نیز دارد. سهم خود بلوم در مقام مولف صرفا در قالب یک مقدمه‌ی نسبتا موجز ارائه شده است و مقالات نیز بیشتر به تحلیل سنت‌های موجود می‌پردازند تا گشودن چشم‌اندازهای تفسیر نو. بنابراین این کتاب برای خواننده‌ای که به دنبال نظریه‌پردازی بنیادی‌تر درباره‌ی بکت است، بهتر است در کنار آثاری مانند «تئاتر پوچ» اثر اسلین یا زندگی‌نامه‌های تحلیلی بکت خوانده شود.
در نهایت، «تفسیرها و تاویل ها : در انتظار گودو» در نسخه‌ی ویرایش‌شده‌ی بلوم، به مثابه پلی است میان تجربه‌ی گنگ و مرموز این نمایشنامه و ابزارهای تفسیری‌ای که آن را قابل دریافت می‌کنند. این کتاب نه تبیینی قطعی از بکت ارائه می‌دهد و نه پاسخی روشن برای راز گودو، بلکه خواننده را دعوت می‌کند تا در تجربه‌ی «انتظار» شریک شود: انتظاری برای معنا، برای رستگاری، برای پایان، یا شاید فقط برای ادامه‌ی گفت‌وگو. همین تعلیق خلاقانه، همی