کتاب زنان کارآفرین

کتاب «زنان کارآفرین» نوشته رکسانا بهرامی‌تاش که در سال ۲۰۱۳ توسط انتشارات پالگریو مک‌میلان منتشر شده، پژوهشی جامعه‌شناختی و تحلیلی درباره سازوکارهای اقتصادی پنهان در ایران معاصر است؛ سازوکارهایی که در دل اقتصاد غیررسمی شکل گرفته‌اند و برای بسیاری از ایرانیان کم‌درآمد، به‌ویژه زنان، نقشی حیاتی در بقا، امرار معاش و دستیابی به حداقلی از استقلال ایفا می‌کنند. بهرامی‌تاش با نگاهی میان‌رشته‌ای و مبتنی بر نظریه‌های سرمایه اجتماعی، شبکه‌های حمایتی و نقدهای فمینیستی توسعه، نشان می‌دهد که چگونه کسب‌وکارهای خرد در ایران نه تنها پاسخی به کمبود فرصت‌های رسمی‌اند، بلکه میدان تعامل اجتماعی، همیاری و توانمندسازی‌اند. کتاب با ترسیم بستر اقتصاد غیررسمی آغاز می‌شود؛ بخشی که در اثر تحریم‌ها، فشارهای تورمی و ناکارآمدی ساختارهای رسمی، برای خانواده‌های کم‌درآمد حکم ستون فقرات معیشت را دارد. نویسنده توضیح می‌دهد که اشتغال غیررسمی، از فروش دوره‌گرد تا خدمات خانگی و تولیدات خرد، چگونه فضایی است که در آن قوانین رسمی، نظارت نهادی و حمایت‌های اجتماعی غالبا غایب‌اند، اما شبکه‌های انسانی و روابط اجتماعی جای خالی آنها را پر می‌کنند. در این میان، زنان در کانون پژوهش او قرار می‌گیرند: زنانی که با تکیه بر پیوندهای خویشاوندی، همسایگی و روابط اعتمادمحور، مسیرهایی برای مشارکت اقتصادی می‌سازند که در آمارها دیده نمی‌شود اما در زندگی واقعی نقشی حیاتی دارد. بهرامی‌تاش با اتکا به کار میدانی گسترده، گفت‌وگوهای عمیق و مقایسه میان کارآفرینان خرد زن و مرد، تصویری دقیق از دینامیک‌های جنسیتی اقتصاد پنهان ارائه می‌کند. او نشان می‌دهد که چگونه زنان از شبکه‌های اجتماعی نه فقط برای دسترسی به مشتری، مواد اولیه و اعتبار، بلکه برای محافظت در برابر ریسک‌های اقتصادی و اجتماعی استفاده می‌کنند. این شبکه‌ها برای بسیاری از زنان جایگزین ساختارهای غایب حمایت دولتی می‌شوند و امکان مشارکت اقتصادی را در فضایی فراهم می‌کنند که قوانین رسمی و هنجارهای فرهنگی اغلب آن را محدود می‌کنند. در کنار این، بررسی کارآفرینان مرد بعد مقایسه‌ای مهمی ایجاد می‌کند و تفاوت‌های جنسیتی را در سطح فرصت‌ها، محدودیت‌ها و شکل سازماندهی کسب‌وکار آشکار می‌سازد. کتاب در سطح نظری، نقدی پسااستعماری و فمینیستی بر نظریه‌های توسعه جریان اصلی ارائه می‌دهد؛ نظریه‌هایی که معمولا زنان خاورمیانه را صرفا گیرندگان منفعل سیاست‌های توسعه می‌بینند و پیچیدگی اقتصادهای غیررسمی را نادیده می‌گیرند. بهرامی‌تاش با تحلیل تجربه زیسته زنان ایرانی، این چارچوب‌ها را به چالش می‌کشد و از فهمی زمینه‌مند دفاع می‌کند که در آن فرهنگ، جنسیت، قانون و اقتصاد درهم‌تنیده‌اند. او در بخش پایانی، بر ضرورت بازنگری سیاست‌گذاری تأکید می‌کند و پیشنهاد می‌دهد که دولت‌ها باید کسب‌وکارهای خرد غیررسمی را به‌عنوان راهبردی واقع‌بینانه برای کاهش فقر، کاهش بیکاری زنان و افزایش تاب‌آوری اقتصادی به رسمیت بشناسند. با وجود دقت میدانی چشمگیر، نویسنده اذعان دارد که تمرکز بر اقتصاد خرد ممکن است ابعاد چالش‌برانگیز گذار به اقتصاد رسمی را به‌طور کامل پوشش ندهد و همچنین، ویژگی‌های متمایز ایران تعمیم‌پذیری یافته‌ها را محدود می‌کند. با این حال، کتاب به عنوان منبعی مهم در مطالعات جنسیت، کار غیررسمی و جامعه‌شناسی توسعه مطرح است و سهمی مهم در روشن‌کردن نقش پنهان اما حیاتی زنان در اقتصاد ایران دارد؛ نقشی که بدون فهم آن، نه تحلیل علمی کامل می‌شود و نه سیاست‌گذاری موثر.