کتاب ملت ها مهم اند

کتاب «ملت‌ها مهم‌اند: فرهنگ، تاریخ و رویای جهان‌وطنی» نوشته‌ی کریگ کلهون و منتشرشده توسط انتشارات روتلج / تیلور و فرانسیس در سال ۲۰۰۷، یکی از متون کلیدی در جامعه‌شناسی سیاسی معاصر است که به بازاندیشی ریشه‌ای درباره‌ی سرنوشت ملت‌ها در عصر جهانی شدن می‌پردازد. این کتاب در ژانر غیرداستانی و در حوزه‌ی علوم اجتماعی، با لحنی تحلیلی و انتقادی، در برابر روایت غالب «پسا‌ملی‌گرایی» می‌ایستد و می‌کوشد نشان دهد که ملت‌ها و احساس تعلق ملی، برخلاف پیش‌بینی‌های رایج، نه در حال ناپدید شدن، بلکه در حال دگرگونی‌اند. کلهون از همان آغاز با طرح این پرسش که «آیا زمان آن رسیده است که پساملی باشیم؟»، مخاطب را وارد مناقشه‌ای فلسفی و سیاسی می‌کند که در آن، ملی‌گرایی نه صرفا یک یادگار تاریخی، بلکه بنیانی ضروری برای همبستگی، مسئولیت جمعی و شکل‌گیری دموکراسی معاصر معرفی می‌شود. در روایت کلهون، ملت‌ها همچنان بسترهای حیاتی برای عضویت سیاسی، سرمایه‌گذاری عمومی و شکل‌دهی به جامعه‌ی مدنی‌اند. او تأکید می‌کند که جهانی شدن، به‌جای حذف ملت‌ها، آن‌ها را در معرض بازتعریف قرار داده است: وظیفه‌ی امروز ما نه کنار گذاشتن نهادهای ملی، بلکه بازسازی آن‌ها به شکلی دموکراتیک‌تر و فراگیرتر است. نویسنده در هفت فصل، از اهمیت استمرار ملی‌گرایی تا رابطه‌ی آن با قومیت، جامعه‌ی مدنی و فرهنگ دموکراتیک، استدلالی منسجم می‌سازد و در این مسیر دوگانه‌ی مشهور «ملی‌گرایی قومی در برابر ملی‌گرایی مدنی» را نقد می‌کند. از نگاه او، چنین تقسیم‌بندی‌هایی بیش از آنکه روشنگر باشند، پیچیدگی‌های واقعی ملت‌ها را پنهان می‌سازند؛ زیرا هویت ملی نه ذات‌گرا و ایستا، بلکه پویا و حاصل فرآیندهای تاریخی و فرهنگی پیوسته است. مضامین مرکزی کتاب حول سه محور اصلی می‌گردند: هویت، عاملیت و دگرگونی. کلهون هویت ملی را نه محصول خون و خاک، بلکه برساخته‌ای اجتماعی می‌داند که می‌تواند در خدمت شمول یا طرد به‌کار رود. از دید او، ملت‌ها فضای عاملیت جمعی و نهادهای پاسخ‌گو را ممکن می‌سازند، و اگرچه جهانی شدن مرزها را سست کرده، اما هنوز جایگزینی برای این سطح از سازمان اجتماعی نیافته‌ایم. در برابر روایت فریبنده‌ی «پایان ملت‌ها»، او تأکید می‌کند که ملت‌ها همچنان مکان‌های اصلی همبستگی، عدالت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری عمومی‌اند. ساختار کتاب تحلیلی و پیشرونده است؛ هر فصل بر بنیان مفهومی فصل پیش بنا می‌شود و استدلال‌ها با دقت نظری و تکیه بر منابع تاریخی و جامعه‌شناختی پیش می‌روند. هرچند تراکم زبان و لحن دانشگاهی ممکن است مطالعه‌ی آن را برای خوانندگان غیرتخصصی دشوار کند، اما همین دقت مفهومی، ارزش علمی اثر را دوچندان می‌کند. نقطه‌ی قوت اصلی کتاب در نقد مودبانه و مستدل دیدگاه‌های پساملی و در تأکید بر ظرفیت اصلاح‌پذیر ملت‌هاست. کالهون نه مدافع کور ملی‌گرایی است و نه مبلّغ جهان‌وطنی آرمان‌گرایانه، بلکه خواستار درکی تاریخی‌تر، انسانی‌تر و دموکراتیک‌تر از ملت است. در عین حال، رویکرد مفهومی و انتزاعی او ممکن است برای کسانی که به دنبال مثال‌های عینی‌تر از ملت‌ها و تحولات آن‌ها هستند، تا حدی انتزاعی به نظر برسد. در نهایت، «ملت‌ها مهم‌اند» اثری است برای زمانه‌ای که از دو سو تحت فشار قرار دارد: از یک سو جهانی شدن، و از سوی دیگر بازگشت اشکال تند ملی‌گرایی. کلهون در میان این دو قطب، مسیری میان‌رو پیشنهاد می‌کند؛ مسیری که ملت را نه بت سیاسی، بلکه زمینه‌ای انسانی برای شکل‌دهی به دموکراسی و عدالت می‌داند. این کتاب، با نثری دقیق و تحلیلی، یکی از مراجع ضروری برای پژوهشگران علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، روابط بین‌الملل و همه‌ی کسانی است که می‌خواهند بفهمند چرا ملت‌ها، حتی در جهانی به‌ظاهر بی‌مرز، هنوز این‌چنین اهمیت دارند.