کتاب جایگزین نئولیبرالیسم

کتاب «جایگزین نئولیبرالیسم» به ویراستاری آندریاس بیلر، رابرت اوبراین و کارین پمپالیس، در سال ۲۰۱۸ توسط انتشارات پلوتو و در قالب مجموعه «اقتصاد سیاسی جهانی انتقادی» منتشر شده است. این اثر بینارشته‌ای مجموعه‌ای از مقالات پژوهشگران برجسته علوم اجتماعی و اقتصاد سیاسی را گرد هم می‌آورد که به نقد ساختار قدرت شرکتی در نظم نئولیبرال و امکان‌سنجی مسیرهای جایگزین می‌پردازند. آنچه این کتاب را متمایز می‌کند، پیوند دقیق تحلیل نظری با مطالعات موردی ملموس از نقاط مختلف جهان است که در قالبی هماهنگ و با نگاهی انتقادی به آینده‌ای ممکن فراتر از منطق بازار سامان یافته‌اند. این کتاب در ژانر اقتصاد سیاسی انتقادی جای می‌گیرد و با زبانی تحلیلی، هنجاری و دعوت‌کننده به عمل نگاشته شده است. نویسندگان، در پی نقدی ریشه‌ای بر نئولیبرالیسم حاکم بر سازوکارهای شرکتی، درصدد طراحی بدیل‌هایی برای سازماندهی شرکت به عنوان نهادی دموکراتیک و پاسخگو به جامعه‌اند. سبک نگارش، همزمان با اتکا به بنیان‌های نظری همچون نقد مدل کارفرما-کارگزار، بر مطالعه موردی جنبش‌ها، نهادهای بدیل و تجربیات پراکنده در اروپا، آسیا و آمریکای لاتین استوار است. این پیوند میان نظر و عمل، کتاب را هم برای پژوهشگران و هم برای کنشگران اجتماعی خواندنی کرده است. در مرکز بحث، نقد نهادینه‌سازی اولویت سهام‌داران و مالی‌سازی گسترده حاکمیت شرکتی در عصر نئولیبرالی قرار دارد؛ فرآیندی که شرکت‌ها را از نهادی در خدمت منافع عمومی، به ابزاری برای سودآوری کوتاه‌مدت بدل کرده است. کتاب با بررسی مکانیزم‌هایی مانند بازخرید سهام، پاداش مدیران بر پایه قیمت سهام و تضعیف حمایت‌های اجتماعی، نشان می‌دهد چگونه منطق بازار در تار و پود حاکمیت شرکتی رسوخ کرده است. در برابر این روند، نویسندگان به امکان بازآفرینی شرکت بر مبنای مدل‌های ذینفع‌محور، ساختارهای سرمایه اجتماعی‌شده، نظارت دموکراتیک و نهادهایی مانند صندوق‌های بازنشستگی عمومی یا ساختارهای مشارکتی کارکنان اشاره می‌کنند. کتاب بر این نکته تأکید دارد که نئولیبرالیسم صرفا ایدئولوژی نیست، بلکه یک رژیم نهادی است که توانسته قواعد بازی را بازنویسی کند. بنابراین، مقابله با آن نیز نیازمند نهادسازی بدیل، ائتلاف‌های میان‌حوزه‌ای و سیاست‌گذاری فعالانه است. از جمله مضامین کلیدی می‌توان به امکان سرمایه‌داری ذینفعان، مشارکت دموکراتیک در تصمیمات شرکتی، و توانمندسازی جامعه مدنی در مقابل منطق انتزاعی بازار اشاره کرد. انسجام درونی کتاب، با وجود چندنویسندگی آن، از طریق دغدغه مشترک نسبت به دگرگونی ساختاری و باور به امکان‌پذیری بدیل شکل گرفته است. پذیرش آکادمیک کتاب در حوزه اقتصاد سیاسی انتقادی مثبت بوده و در بسیاری از آثار پژوهشی در زمینه بازاندیشی در حاکمیت شرکتی و نقد نئولیبرالیسم مورد استناد قرار گرفته است. تحلیلگران از رویکرد بین‌رشته‌ای، پیشنهادهای سیاست‌محور و چشم‌انداز جهانی آن ستایش کرده‌اند، هرچند برخی فصول از حیث عملیاتی‌سازی یا جزئیات نهادی نیازمند بسط بیشتری دانسته شده‌اند. با این حال، اثر به‌عنوان نقطه‌ای مرجع در بازگشایی گفت‌وگو درباره آینده شرکت، جایگاه خود را در ادبیات تثبیت کرده است.
در نهایت، «جایگزین نئولیبرالیسم» نه‌تنها نقدی کوبنده بر تبعات نئولیبرالیسم برای ساختارهای شرکتی و رفاه عمومی ارائه می‌دهد، بلکه کوششی است در جهت طراحی سناریوهای نهادی بدیل، که در آن‌ها شرکت‌ها به نهادهایی در خدمت منافع جمعی، با پاسخگویی دموکراتیک و رویکردی مشارکتی بازتعریف شوند. این کتاب خطاب به اندیشمندانی است که به دنبال درکی ریشه‌ای‌تر از بحران‌های کنونی سرمایه‌داری و راه‌های فراروی از آن هستند.