کتاب آفاق آزادی در سپهر تاریخ

کتاب «آفاق آزادی در سپهر تاریخ» اثر حامد زارع، گفت و گویی با دکتر صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و چهره شناخته‌شده عرصه روشنفکری در ایران است. این کتاب، به بررسی تاریخ معاصر روشنفکری ایران، فراز و نشیب‌های آن، و بنبست‌های فکری این جریان می‌پردازد و مطالب کلیدی مرتبط با روشنفکری دینی و غیردینی را تحلیل می‌کند. زارع و زیباکلام در این گفت و گو تأکید دارند که جریان روشنفکری دینی در ایران به دلیل عدم تطابق با تحولات اجتماعی و سیاسی به «بن‌بست» رسیده است. از سوی دیگر، روشنفکری غیردینی نیز نتوانسته از چارچوب‌های قدیمی مانند مارکسیسم و ضدیت کلی با غرب فراتر رود. در واقع، این تحلیل با اشاره به عقب ماندگی علوم انسانی در ایران، توضیح می‌دهد که چرا گفتمان روشنفکری کشور هنوز در پارادایم‌های ۶۰ تا ۷۰ سال پیش گرفتار است. این گفت و گو با یک مرور تاریخی، نقش روشنفکران در تحولات ایران معاصر را بررسی می‌کند. زیباکلام با تکیه بر تجربه شخصی خود، از تحصیل در اروپا و مواجهه با اندیشه‌های مارکسیستی تا فعالیت‌های سیاسی پیش و پس از انقلاب، تحلیلی انتقادی از عملکرد روشنفکران ارائه می‌دهد. او به ویژه به ناتوانی این جریان در ارائه راهکارهای عملی برای مسائل جامعه اشاره می‌کند. در بخشی از کتاب، زیباکلام به مقایسه روشنفکری دینی و سکولار می‌پردازد و هر دو را در مواجهه با مفاهیمی مانند آزادی، دموکراسی، و مدرنیته ناکارآمد می‌داند. این نقدها با مثال‌های تاریخی متعدد همراه است، از جمله تأثیرپذیری روشنفکران از اندیشه‌های وارداتی بدون توجه به بستر فرهنگی ایران. یکی دیگر از محورهای مهم کتاب، تحلیل علل ضعف علوم انسانی در ایران است. زیباکلام معتقد است این عقب ماندگی نه تنها به محدودیت‌های سیاسی، بلکه به نبود نقد درون‌گفتمانی و تکرار مباحث قدیمی مرتبط است. او تأکید میکند که روشنفکران به جای پرداختن به مسائل روز، درگیر مناقشات نظری تکراری هستند. به طور کلی، این اثر نه تنها برای پژوهشگران علوم سیاسی و تاریخ معاصر مفید است، بلکه برای عموم علاقه‌مندان به درک رابطه روشنفکران و تحولات اجتماعی ایران نیز جذاب خواهد بود.