کتاب باهم و جدا جدا

کتاب «باهم و جدا جدا» نوشته‌ی فرانسواز دورن، نمایشی تک‌پرده‌ای و موجز از ژانر کمدی-درام معاصر است که نخستین بار در سال ۲۰۱۳ منتشر شد. این اثر با حجمی کم، با نگاهی ظریف و انسانی، به بررسی صمیمیت، حسرت و امید در غروب زندگی می‌پردازد. دورین، نویسنده‌ای که به تیزبینی در تصویر روابط انسانی شهره است، در این نمایش‌نامه نیز با دقتی شاعرانه اما طنزی پنهان، از سادگی ظاهری گفتگوها پلی می‌سازد به درونی‌ترین لایه‌های شخصیت‌ها.
نمایش در چارچوبی آشنا اما با پرداختی نو روایت می‌شود. ژان ژاک پرووین، ناشری معتبر که در دهه هشتم عمر خود به‌سر می‌برد، انتظار ملاقات با یک نویسنده جوان را دارد. اما کسی که وارد می‌شود، دومینیک کارنتان است؛ زنی در دهه هفتم زندگی، با لحنی مهربان و حضوری پر رمز و راز. آنچه در ابتدا برخوردی ساده به نظر می‌رسد، به‌تدریج به مکالمه‌ای عاطفی و شخصی بدل می‌شود؛ پرده از گذشته‌ای برمی‌دارد که هر دو شخصیت را به بازنگری در انتخاب‌ها، رویاها و امکان‌های از دست‌رفته فرا‌می‌خواند. نمایش از خلال همین گفتگو به‌ظاهر روزمره، به کاوشی در تجربه‌های زیسته، نقش حافظه و پویایی روابط در گذر زمان بدل می‌شود. لحن اثر گرم و اندیشمندانه است. دیالوگ‌ها کوتاه، دقیق و سرشار از نیشخندهایی صمیمی‌اند. طنز آن تلخ نیست، بلکه آرام و انسانی است؛ حاصل آن گونه‌ای شوخ‌طبعی ملایم است که در عین سادگی، حامل لایه‌هایی از حسرت و امید است. سبک روایی دورن در این نمایش‌نامه، با بهره‌گیری از ایجاز، سکوت‌های معنادار و چرخش‌های عاطفی نرم، فضایی تأمل‌برانگیز می‌آفریند؛ گویی صحنه به آینه‌ای بدل می‌شود برای بازتاب تأخیرهای ناگزیر زندگی و فرصت‌های دوباره. تم‌های اصلی اثر، تنهایی در دوران کهن‌سالی، ظرفیت باززایی احساس، و امکان دگرگونی در سنین بالا هستند. دورن به‌جای آن‌که پیری را پایان ارتباط یا کاهش قدرت درک عاطفی بداند، آن را بستری برای صمیمیتی پخته‌تر و نگاهی شفاف‌تر به زندگی می‌داند. نمایش پرسشی بنیادین را پیش می‌کشد: آیا ممکن است بازشناختی عاطفی در سال‌های واپسین حیات، نه‌تنها ممکن، بلکه ضروری باشد؟ پاسخ دورن، آرام و مثبت است. شخصیت‌پردازی به‌جای اتکا به اکشن بیرونی، بر گفت‌و‌گوی درونی و کنش‌ـ‌واکنش‌های عاطفی بنا شده است. ژان ژاک، مردی اندیشناک و کم‌حرف، گذشته را با حالتی از وقار و اندوه مرور می‌کند. در مقابل، دومینیک، با روحیه‌ای باز، گرم و گاه طناز، محرکی است برای کاوشی تازه در حافظه و احساس. گفت‌وگوی این دو، نه‌تنها داستانی فردی، بلکه تجربه‌ای مشترک از زیستنی عمیق‌تر در اواخر عمر را ترسیم می‌کند. نقدهای اولیه بر این نمایش‌نامه مثبت و همدلانه بودند. اجرای موفق سال ۲۰۱۳ در تئاتر کمدی شانزه‌لیزه به کارگردانی استفان هیلل و با بازی ژان پیات (در نقش ژان ژاک) و مارته ویلالونگا (در نقش دومینیک)، با استقبال مخاطبان و منتقدان روبرو شد. مجله Culture Tops به آن امتیاز ۴ از ۵ داد و آن را نمونه‌ای کم‌ادعا اما موثر از تئاتر انسانی توصیف کرد که با پرهیز از ملودرام، تجربه‌ی بالغانه‌ی زندگی را بازمی‌تاباند؛ نمایشی برای مخاطبانی که نه به هیجان‌های آنی، بلکه به تأملات آرام و انسانی علاقه‌مندند.
در نهایت، «باهم و جدا جدا» نه‌تنها داستانی درباره‌ی خاطرات، انتخاب‌ها یا فرصت‌های از دست‌رفته است، بلکه بیانی شاعرانه درباره‌ی امکان‌های بازگشت، نزدیکی و عشق در لحظاتی است که گمان می‌رفت دیر شده‌اند. این نمایش، با لحنی آرام اما نافذ، ما را به تماشای گرمایی دعوت می‌کند که در میانه‌ی سکوت و سالخوردگی هنوز زنده است.