کتاب تئاترکراسی؛ حکومت تماشاگران

کتاب «تئاترکراسی؛ حکومت تماشاگران» نوشته‌ی پیتر ماینک، استاد ادبیات کلاسیک و کارگردان صحنه، در سال ۲۰۱۷ منتشر شد و در چاپی تکمیلی در ۲۰۲۰ دوباره به دست مخاطبان رسید. این اثر پلی می‌زند میان دنیای پرشکوه درام یونانی و یافته‌های نوین علوم شناختی و عاطفی، تا به پرسشی بنیادین بپردازد: تئاتر یونانی چگونه به عنوان نوعی «حکومت تماشاگران» عمل می‌کرد و چه نقشی در پرورش همدلی، تأمل جمعی و دموکراسی ایفا می‌کرد؟
ماینک با زبانی روشن اما عمیق، نشان می‌دهد که برای آتنی‌های باستان، تماشای تئاتر چیزی بیش از یک تفریح گذرا بود؛ تئاتر بستری بود برای تجربه‌ی مشترک، مواجهه با روایت‌های گوناگون و تمرینی زنده برای بازنگری در باورها و تصمیم‌گیری جمعی. او با تکیه بر دانش عصب‌شناسی و نظریه‌های شناختی مدرن، از موتوس (طرح و بازی با انتظار مخاطب)، اپسیس (قدرت صحنه‌سازی دیداری)، اتوس (شخصیت‌پردازی و برانگیختن همدلی)، دیانویا (کنش هدفمند و اندیشه‌ی فلسفی)، ملوس (زبان موسیقایی احساسات)، لکسیس (واژگان و بیان شاعرانه) و متاباسیس (تغییر و دگرگونی نگرش) پرده برمی‌دارد و نشان می‌دهد که نمایشنامه‌نویسان باستان چگونه از این ابزارها برای درگیر کردن ذهن و احساس مخاطب بهره می‌بردند. در نگاه ماینک، تئاتر نه تنها یک هنر دیداری-شنیداری بلکه «فناوری دموکراتیک» است؛ رسانه‌ای زنده که از دل ماسک‌ها، آوازها و حرکات، تماشاگر را وادار به پرسشگری می‌کند، قدرت همدلی را تقویت می‌سازد و امکان درک و پذیرش دیدگاه‌های گوناگون را فراهم می‌نماید. او معتقد است نمایشنامه‌نویسان باستان به شکلی پیشامدرن، با فرآیندهای شناختی ذهن آشنا بودند و روایت‌هایشان را چنان می‌ساختند که انتظارات مخاطب را غافلگیر کنند و نگرش‌هایش را به چالش بکشند؛ چیزی که امروزه «پردازش پیش‌بینی‌کننده ذهن» نامیده می‌شود. «تئاترکراسی» پس از انتشار تحسین گسترده‌ای میان کلاسیک‌پژوهان و علاقه‌مندان به تئاتر برانگیخت. منتقدانی چون سارا مایلز از دانشگاه دورهام، این اثر را تلاشی برای زنده کردن آموزش تراژدی یونانی دانسته‌اند؛ حرکتی که نظریه‌ی ارسطو را با رویکرد شناختی و عاطفی پیوند می‌دهد و تجربه‌ی تئاتر را دوباره به یک امر زنده و ضروری بدل می‌کند.
در نهایت، پیتر ماینک در این کتاب تئاتر باستانی را از حاشیه‌ی تاریخ بیرون می‌کشد و در دل زندگی معاصر می‌نشاند؛ او به ما یادآوری می‌کند که تئاتر، با همه‌ی روایت‌ها، موسیقی، زبان و حرکت‌هایش، هنوز هم می‌تواند فضایی برای بازاندیشی، همدلی و تمرین دموکراسی باشد.