کتاب هگل و بنیادهای نظریه ادبی

کتاب «هگل و بنیادهای نظریه ادبی» نوشته‌ی م. ا. ر. حبیب، در صدد است تا نشان دهد که چگونه مفاهیم هگلی دیالکتیک، تضاد، و فرایند تاریخ، ابزاری برای خوانش نظریه‌ی ادبی در دوران معاصر به دست می‌دهند. کتاب به‌طور کلی دو بخش دارد. بخش اول هگل را در بافت تاریخی و فلسفی‌اش بررسی کرده و مهم‌ترین مفاهیم او را به ‌زبان ساده معرفی می‌کند. این قسمت برای خواننده‌ای که با هگل آشنا نیست واقعا مفید و قابل ‌فهم است، چراکه نویسنده می‌کوشد تا پیچیدگی‌های فلسفه‌ی هگل را با زبانی روشن توضیح دهد. بخش دوم اما جذابیت‌های نظریه‌ی ادبی را دارد. نویسنده با استفاده از دیالکتیک هگل به سراغ جریان‌های مهم نظریه‌ی ادبی قرن بیستم و حتی امروز می‌رود؛ از دکونسراکسیون و دریدا تا مارکس و نقد مارکسیستی، از روانکاوی ادبی تا نظریه‌های جنسیت و پسااستعماری. نویسنده الگوهایی مثل آشتی‌پذیری تضادها یا رفع تناقض‌ها در سنتز تز و آنتی‌ تز، به کار می‌گیرد تا نظریه‌های ادبی را توضیح دهد. فصل‌هایی اختصاصی برای بررسی دکونسراکسیون، زبان‌شناسی ساختارگرا و نظریه‌ی زبان (از سوسور تا بارث و دریدا و دلوز) و پیوند زبان و ناخودآگاه (کریستوا) دارد وجود دارد. کتاب سپس به دیالکتیک ارباب-برده می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این الگو در خوانش‌های پسااستعماری و نظریه‌ی ادبی به کار رفته است. در ادامه فصل‌های مفصّلی درباره‌ی نسبت هگل و مارکس و صورت‌بندی‌های مارکسیستی نقد ادبی (از هورکهایمر و آدورنو تا بنجامین و ژیژک) و در نهایت فصل‌هایی در باب جنسیت و خوانش‌های فمینیستی از آنتیگونه عرضه می‌شود. به طور کلی، نویسنده در این فصل‌ها می‌خواهد نشان دهد که مفهوم دیالکتیک می‌تواند ابزار مفیدی برای گشودن بن‌بست‌ها و چالش‌های نظریه‌های ادبی معاصر باشد و نه اینکه دیالکتیک صرفا همچون یک میراث تاریخی مرده خوانش شود. در نظر نویسنده، مفاهیم امروزی در نظریه و نقد ادبی هنوز با سوالاتی مواجه‌اند که ریشه در سنت هگلی دارند و کتاب حاضر تلاش وی برای آشکار کردن این ریشه‌هاست.