کتاب جهان منشی ایرانی

کتاب «جهان‌منشی ایرانی: یک تاریخ سینمایی» اثر گلبرگ رکاب طلایی، پژوهشگر و استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه سیتون هال، با رویکردی میان‌رشته‌ای به بررسی پیوند میان تاریخ اجتماعی ایران و شکل‌گیری سینمای آن در آغاز قرن بیستم پرداخته است. نویسنده در این کتاب، مفهوم «جهان‌منشی» را به‌عنوان چارچوب نظری خود برمی‌گزیند؛ مفهومی که به معنای نگرش و زیست در جهانی چندفرهنگی و متکثر است و در اینجا برای توضیح درهم‌آمیزی گروه‌های قومی، زبانی و دینی در ایران آن دوران به کار می‌رود. این تنوع فرهنگی و اجتماعی، به بیان نویسنده، نه‌ تنها در حیات روزمره و ساختار شهری ایران بازتاب یافته، بلکه در زبان و بیان سینمای نوپای کشور نیز اثرگذار بوده است. کتاب با مرور زمینه‌های تاریخی و فرهنگی ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی آغاز می‌شود؛ زمانی که شهرهای بزرگ ایران، به‌ ویژه تهران، شاهد حضور و تعامل اقوام و جوامع گوناگون بودند. نویسنده توضیح می‌دهد که این بستر چندفرهنگی، فرصت‌هایی برای تبادل ایده‌ها و تجربه‌ها فراهم آورد که در نهایت به غنای فرهنگی و هنری، از جمله در عرصه سینما، انجامید. او با استفاده از منابع آرشیوی، مطبوعات قدیمی، و اسناد تصویری، تصویری زنده از فضای اجتماعی و فرهنگی آن دوران ترسیم می‌کند. در ادامه، نویسنده به نحو تفصیلی به بررسی نخستین تجربه‌های سینمایی در ایران می‌پردازد؛ از ورود فناوری فیلم‌برداری و نمایش فیلم گرفته تا شکل‌گیری سالن‌های سینما و نخستین فیلم‌های تولیدشده در کشور. او نشان می‌دهد که چگونه این پدیده‌ی نوظهور، در بستر جامعه‌ای با تنوع فرهنگی، به ابزاری برای بازنمایی و گاه بازآفرینی هویت‌های گوناگون بدل شد. در این میان، نقش مهاجران، اقلیت‌های مذهبی و هنرمندان خارجی نیز که در ایران فعالیت می‌کردند، به‌عنوان بخشی از این فرایند مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته اند. در واقع، سینمای ایران در آغاز راه، هم تحت تأثیر الگوهای جهانی بود و هم تلاش می‌کرد روایت‌هایی بومی و متناسب با فرهنگ ایرانی ارائه دهد. این تعامل میان «جهانی بودن» و «ایرانی بودن» در آثار سینمایی نخستین، وجه دیگری از «جهان‌منشی» را آشکار می‌سازد. در نهایت، باید افزود که زبان کتاب، هرچند بر پایه‌ی پژوهش تاریخی و تحلیل نظری استوار است، روان و جذاب است.