کتاب دریافت متن و واکنش خواننده

کتاب «دریافت متن و واکنش خواننده» اثر هانس روبرت یاس یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آثار در زمینه نقد ادبی و نظریه‌های مرتبط با تحلیل متن است. این کتاب که به عنوان یکی از متون کلاسیک شناخته می‌شود، تحولی بزرگ در نظریه‌های ادبی قرن بیستم ایجاد کرده است. یاس در این اثر مفهوم جدیدی از تعامل میان متن و خواننده ارائه می‌دهد که در آن معنای یک اثر ادبی فقط از طریق متن یا نویسنده تعیین نمی‌شود، بلکه خواننده در هر دوره تاریخی به آن معنای خاصی می‌دهد.
یکی از مفاهیم کلیدی که یاس در این کتاب به آن می‌پردازد، مفهوم افق انتظارات است که بر اساس این مفهوم هر خواننده با یک پیش‌فرض یا انتظاری از متن به سراغ آن می‌رود. این انتظارات به تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و تاریخی خواننده بستگی دارد و ممکن است در هر دوره زمانی تغییر کند. یاس معتقد است که زمانی یک اثر ادبی می‌تواند تبدیل به یک اثر هنری برجسته شود که این انتظارات را بشکند یا حتی فراتر از آن برود. به عنوان مثال انتشار آثاری چون جنگ و صلح تولستوی یا بوف کور صادق هدایت، در زمان خود شوک‌های فرهنگی بزرگی به همراه داشت و افق انتظارات خوانندگان را به چالش کشید.
مفهوم تاریخ دریافت (Reception History) نیز یکی دیگر از ایده‌های اصلی کتاب است. یاس تأکید می‌کند که معنای واقعی یک اثر ادبی را باید در طول زمان و از دیدگاه‌های مختلف خوانندگان مختلف بررسی کرد. به عنوان مثال، تراژدی هملت شکسپیر در قرن 17 به‌عنوان یک درام انتقامی شناخته می‌شد، در حالی که در قرن 19 به تحلیل روان‌شناختی آن پرداخته می‌شد و در قرن 20 نیز این اثر در چارچوب‌های فلسفی و اگزیستانسیالیستی بررسی می‌شد. به این ترتیب معنای یک اثر ادبی با گذشت زمان و با هر بار خوانده شدن تغییر می‌کند، بدون آن که خود اثر تغییر کرده باشد.
یکی دیگر از نوآوری‌های این کتاب تأکید بر خواننده فعال است. یاس برخلاف نظریه‌های قدیمی که خواننده را به‌عنوان یک دریافت‌کننده‌ی منفعل می‌دیدند، او را به‌عنوان یک هم‌آفریننده‌ی متن معرفی می‌کند. به عبارت دیگر معنای هر اثر ادبی به وسیله‌ی تعامل فعال میان خواننده و متن شکل می‌گیرد. خواننده با استفاده از تخیل، فرهنگ و تجربیات خود، معنای جدیدی از متن استخراج می‌کند که ممکن است در هر دوره زمانی متفاوت باشد.