کتاب پیگیری دیوانه وار

کتاب «پیگیری دیوانه وار» نوشته‌ی فرانسیس کریک، یکی از چهره‌های محوری زیست‌شناسی مولکولی قرن بیستم، در سال ۱۹۸۸ توسط انتشارات Basic Books منتشر شد. این اثر ترکیبی است از خاطرات، روایت‌های علمی و تأملات فلسفی نویسنده که بیش از هر چیز، خواننده را به درون ذهن دانشمندی می‌برد که کشف ساختار DNA و رمز ژنتیکی را با دیگر همکارانش به انجام رساند. برخلاف بسیاری از زندگی‌نامه‌های علمی که تنها به شرح وقایع و موفقیت‌ها می‌پردازند، کریک در این کتاب تلاش کرده است روند شکل‌گیری ایده‌ها، خطاها، تردیدها و شهودهایش را با زبانی روشن و صادقانه بازگو کند. کریک روایت را از دوران تحصیلات خود آغاز می‌کند و سپس به فعالیت‌هایش در جنگ جهانی دوم می‌پردازد؛ جایی که روی مین‌های صوتی و مغناطیسی کار می‌کرد. این دوره گذار به پس از جنگ، نقطه‌ای بود که او به سمت زیست‌شناسی کشیده شد. او دوران طلایی زیست‌شناسی مولکولی آنچه خود «دوره کلاسیک» می‌نامد را از نزدیک تجربه کرد: از لحظه‌ی تاریخی کشف مارپیچ دوگانه DNA در سال ۱۹۵۳ تا رمزگشایی کد ژنتیکی در دهه‌ی ۱۹۶۰. در هر مرحله، او نشان می‌دهد که علم چگونه از مسیرهای غیرخطی عبور می‌کند؛ با آزمون و خطا، رقابت، همکاری، و گاه بخت یاری. یکی از محورهای کلیدی کتاب، نقش شهود و زیبایی‌شناسی علمی در فرایند کشف است. کریک توضیح می‌دهد که چرا به باور او مسائل علمی باید نه‌تنها قابل حل، بلکه از نظر فکری زیبا و جذاب باشند. برای نمونه، او «آزمون شایعات» را توصیف می‌کند: انتخاب پرسش‌هایی که هم در گفت‌وگوهای علمی جاری‌اند و هم نشانه‌هایی از گشودگی به حقیقت‌های بنیادی در خود دارند. در کنار این، کتاب بارها به نقش انتخاب طبیعی و پیچیدگی‌های تکاملی در شکل‌گیری زندگی اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که زیست‌شناسی مولکولی چگونه می‌تواند پیوندی میان ضرورت و تصادف برقرار کند. در بخش پایانی، کریک به فراسوی زیست‌شناسی مولکولی حرکت می‌کند. او به پرسش‌های بزرگ و حل‌نشده در زمینه‌ی علوم اعصاب، آگاهی و خاستگاه حیات می‌پردازد؛ پرسش‌هایی که او خود را وقف آنها کرده بود. این تغییر مسیر نشان می‌دهد که ذهن او هرگز در چارچوب موفقیت‌های گذشته محدود نشد و همواره در پی افق‌های تازه بود. کتاب از چند جهت ارزشمند است: نخست آنکه زبان کریک ساده و فروتنانه است و خواننده را حتی در مباحث پیچیده همراه می‌کند. دوم آنکه او از تجربه‌ی دست اولش تصویری تاریخی و انسانی از علم ارائه می‌دهد؛ علمی که نه محصول نبوغ فردی صرف، بلکه نتیجه‌ی شبکه‌ای از همکاری‌ها، رقابت‌ها و خطاهاست. البته برخی منتقدان اشاره کرده‌اند که بخش‌هایی از کتاب به دلیل عمق فنی، ممکن است برای خواننده‌ی غیرمتخصص دشوار باشد و همچنین در قیاس با روایت دراماتیک واتسون در The Double Helix، کمتر داستان‌پردازانه است.
با این همه، «پیگیری دیوانه وار» همچنان منبعی الهام‌بخش است برای هر کسی که می‌خواهد بداند علم چگونه پیش می‌رود: ترکیبی از ریسک، اشتباه، بینش و جذابیت‌های زیبایی‌شناسانه. پیام اصلی کریک اینکه علم تنها انباشتی از داده‌ها نیست، بلکه سفری است در پی پرسش‌هایی که ارزش دنبال کردن دارند حتی پس از گذشت دهه‌ها همچنان طنین‌انداز و الهام‌بخش باقی مانده است.