کتاب شب نشینی در پراگ

رمان کوتاه «شب‌نشینی در پراگ» نوشته فیلیپ راث، نخستین‌بار در سال ۱۹۸۵ منتشر شد و نقش موخره‌ای ادبی بر سه‌گانه‌ی «زوکرمن باند» او ایفا می‌کند. «شب نشینی در پراگ» که در زمره‌ی داستان‌های ادبی با بار قوی طنز سیاسی و فراداستانی قرار می‌گیرد، از طریق دفتر یادداشت‌های ناتان زوکرمن، شخصیت همیشگی راث، روایت می‌شود. زوکرمن این بار در پراگ کمونیستی سال ۱۹۷۶ حضور دارد، شهری غبارآلود و نظارت‌شده، جایی که هنر، میل جنسی و مقاومت سیاسی در بستری از تنگنا و سرکشی در هم می‌آمیزند. راث در این اثر، لحنی کنایه‌آمیز، اندوهبار و در عین حال طنزآلود را برمی‌گزیند تا به کاوش در سرنوشت هنرمند تبعیدی، فروپاشی عاملیت فردی در برابر تمامیت‌خواهی، و مضامین پنهان تمرد از راه صمیمیت بپردازد.
روایت از زمانی آغاز می‌شود که زوکرمن مأموریتی نامعمول از سوی سیسوفسکی، یک تبعیدی چک، می‌پذیرد: بازیابی نسخه‌های خطی منتشرنشده‌ی پدر او، نویسنده‌ای ییدیش‌نویس که به فراموشی سپرده شده است. این مأموریت زوکرمن را به دالان‌های سایه‌دار و بوروکراتیک پراگ می‌کشاند؛ جایی که نویسندگان در خاموشی می‌نویسند، هنر در خفا می‌زید، و شور جنسی به میدان بازی مقاومت بدل شده است. در مهمانی‌هایی نیمه‌زیرزمینی، زوکرمن با شخصیت‌هایی مواجه می‌شود که میل، اضطراب و نظارت را به شکل نوعی عیش سیاسی بازتعریف می‌کنند. اما در نهایت، ساختار امنیتی رژیم چکسلواکی در برابر کنجکاوی او ایستادگی می‌کند: زوکرمن از نسخه‌های خطی محروم می‌شود، از کشور اخراج می‌گردد و درمی‌یابد که نقش او در این روایت تاریخی، بیش از آن‌که قهرمانانه باشد، حاشیه‌ای و ناتمام بوده است. در این اثر، راث از طریق تمثیل‌های چندلایه به مضامینی چون حذف فرهنگی، بی‌معنایی جاه‌طلبی ادبی در بستر سرکوب، و فروپاشی توهمات غربی در مواجهه با واقعیت اروپا مرکزی می‌پردازد. تمایلات جنسی، که در آثار دیگر راث نیز جایگاهی محوری دارد، در اینجا به نوعی استعاره برای زیستن در زمانه‌ی ممنوعیت بدل شده است. عیش، نه صرفا به معنای لذت، بلکه به عنوان کنشی مقاومت‌گرایانه در برابر مرگ فرهنگی.
شخصیت‌ها در «شب نشینی در پراگ» بیش از آنکه صرفا فرد باشند، حامل نقش‌هایی نمادین‌اند. زوکرمن، نویسنده‌ی آمریکایی که با نگاه ساده‌لوحانه و تجربه‌نشده‌اش وارد فضای مقاومت چک می‌شود، آینه‌ی خودرنگار فیلیپ راث است. بولوتکا، روشنفکری جسور و زبان‌تیز، نماد بقا و تیزهوشی فرهنگی در دل سرکوب است. در مقابل، سیسوفسکی شخصیتی دوپهلو و مشکوک است که خواننده را وادار به بازنگری در نیت‌ها و روایت‌های ظاهرا انسانی می‌کند. اولگا، همسر سابق سیسوفسکی، میان جذابیت و کنترل سیاسی در نوسان است؛ زن اغواگر و محافظی رازدار که بازیگر اصلی در انتقال قدرت معنایی می‌شود. نقدهای ادبی غالبا «شب نشینی در پراگ» را یکی از قوی‌ترین و تراژیک‌کمیک‌ترین آثار راث دانسته‌اند. هارولد بلوم این کتاب را فراتر از دیگر بخش‌های «زوکرمن باند» ارزیابی کرد و آن را به دلیل طنز تلخ، ساختار فشرده و غنای اخلاقی‌اش ستود. میچیکو کاکوتانی نیز در نیویورک تایمز، پایان‌بندی آن را همدلانه‌تر و از نظر عاطفی پیچیده‌تر از سایر آثار این مجموعه توصیف کرد. نشریات تایم و نیویورکر از «زوکرمن باند» به عنوان خلاقانه‌ترین دوره‌ی راث یاد کردند و عیش پراگ را نقطه‌ی اوج آن خواندند.
در مجموع، «شب نشینی در پراگ» تاملی است کوتاه اما عمیق بر حافظه، تمرد و معنای زیستن در دل نظارت. سبک دفترچه‌نگارانه، لحن خودبازتابانه و فضای کافکایی آن، پراگی از استعاره می‌سازد که در آن هنر از دل سرکوب می‌جوشد، و صمیمیت بدل به عمل سیاسی می‌شود. راث با این اثر، تریلر سیاسی را با ادبیات اعترافی در هم می‌آمیزد و پرده‌ی پایانی‌اش را با نگاهی تلخ، اما بی‌رحمانه صادق، به صحنه می‌آورد.