کتاب ماشین حساب

"ماشین حساب" که توسط المر رایس در سال ۱۹۲۳ نوشته شد، نقطه عطفی در تئاتر اکسپرسیونیستی آمریکاست-طنزی بی‌رحم، کمیکی سیاه، و سرسام‌آور مدرن. این نمایشنامه با نگاهی تند و تیز به ماشینی‌شدن زندگی بشر و گمنامی خردکننده‌ی کار مدرن، فروپاشی یک انسان را از ابهام روزمره تا پوچی کیهانی دنبال می‌کند. رایس با زبانی زاویه‌دار و لحنی تاریک و فلسفی، فریادی سر می‌دهد علیه روزمرّگی بی‌حس‌کننده و فقر معنوی‌ای که جامعه‌ای غیرانسانی بر فرد تحمیل می‌کند.
در قلب این نمایشنامه، آقای صفر قرار دارد-یک حسابدار دمدمی‌مزاج و وظیفه‌شناس که ۲۵ سال را صرف جمع‌زدن اعداد در شغلی کسالت‌بار و بی‌چهره کرده است. وقتی می‌فهمد قرار است با یک ماشین جمع‌زن مکانیکی جایگزین شود، دنیایش فرو می‌ریزد. در لحظه‌ای از خشم و استیصال، رئیسش را به قتل می‌رساند. آنچه پس از آن می‌آید، سفری است سوررئال از میان نظام قضایی، زندگی پس از مرگ، و سرانجام بازگشت احتمالی به زندگی. پس از محاکمه و اعدام، صفر در مکانی سترون و سرد شبیه بهشت-زمینی به نام "مزارع الیزی"، نوعی برزخ بوروکراتیک-بیدار می‌شود. در آنجا با "شردلو"، روحی گرفتار در چرخه‌ای از گناه و سرکوب، آشنا می‌شود. با اینکه آقای صفر از مسئولیت‌های دنیوی رهایی یافته، اما همچنان از نیازهای عاطفی و وجودی خود بی‌خبر است. اقامت او در زندگی پس از مرگ، به هیچ‌وجه رضایت‌بخش‌تر از زندگی‌اش بر زمین نیست-او بار دیگر به عملکرد بی‌اهمیت یک ماشین تقلیل می‌یابد. در نهایت، "ستوان چارلز"، مدیر مزارع الیزی، به صفر اعلام می‌کند که او «روحی تلف‌شده» است و زمان بازچرخانی و بازگشتش به زمین فرا رسیده. در پایان تلخ و مبهم نمایشنامه، صفر شخصیتی تمثیلی و درخشان به نام "امید" را دنبال می‌کند-شاید به سوی رستگاری، یا شاید به سمت چرخه‌ای دیگر از همان سرنوشت پیشین.
این نمایشنامه به مضامینی چون "انسان‌زدایی"، "جایگزینی فناورانه" و "توهم پیشرفت" می‌پردازد. آقای صفر، چنان‌که نامش نشان می‌دهد، تنها یک شخصیت نیست بلکه نماد است-نماینده‌ی تمام کسانی که در زیر چرخ‌دنده‌های بوروکراسی و فناوری از هویت تهی شده‌اند. رایس تصویری ترسناک از جهانی ترسیم می‌کند که در آن با افراد همانند اجزایی قابل‌تعویض رفتار می‌شود، نه انسان‌هایی با درونیات و ارزشی ذاتی. در دل نمایشنامه، نقدی معنوی نیز نهفته است. حتی مرگ نیز راه گریزی از منطق ماشین‌وار جهان فراهم نمی‌آورد. بهشت در این جهان نه رهایی است و نه آرامش، بلکه صرفا یک نوبت‌خانه‌ی دیگر است، و خدا-اگر در این نظام وجود داشته باشد-مدیری سرد و بی‌چهره است. با این حال، ظهور «امید» در پایان اشاره‌ای ظریف دارد: شاید رستگاری نه در منطق، نه در قانون، که در چیزی غیرمنطقی، انسانی، و رازآمیز نهفته باشد.
"ماشین حساب" نقدی کوبنده است بر زندگی مدرن و تأملی اندوهبار بر جایگاه فرد در عصر ماشین‌زدگی. نمایشنامه‌ی رایس با طنز گزنده و فرم اکسپرسیونیستی‌اش، سرگشتگی مردی را به تصویر می‌کشد که در جهانی بی‌نیاز از او سرگردان است. این اثر که در عین حال وحشیانه و شاعرانه، تراژیک و سوررئال است، هنوز پس از یک قرن، تکه‌ای از حقیقت دردناک دوران ما را روایت می‌کند-نمایشی که از اضطراب‌های اتوماسیون، بیگانگی، و جستجوی معنا در جهانی بی‌اعتنا می‌گوید.