کتاب فیلمنامه نویسی شخصیت محور

کتاب «فیلمنامه‌نویسی شخصیت محور» نوشته‌ی اندرو هورتون، نقطه مقابل بسیاری از کتاب‌های مرسوم فیلمنامه‌نویسی به شمار می‌آید. در حالی که اغلب منابع آموزشی بر ساختارهای طرح کلیشه‌ای و فرمول‌های سه‌پرده‌ای تأکید می‌کنند، هورتون از رویکردی دفاع می‌کند که بنیان روایت را بر شخصیت‌های غنی و روانشناختی استوار می‌سازد. او در جریان پژوهش‌های خود، از هالیوود تا مجارستان، با خواست جدی برای فیلمنامه‌نویسانی مواجه شد که بتوانند شخصیت را به‌راستی درک کنند، اما مشاهده کرد که بیشتر متون آموزشی ترجیح می‌دهند به سراغ رویکردهای ساختارگرا و پر از اکشن بروند. همین امر او را بر آن داشت تا دیدگاهی جامع و فراگیر از فیلمنامه‌نویسی شخصیت‌محور ارائه کند.
هورتون در این کتاب با بهره‌گیری از نمونه‌هایی متنوع از فیلم‌های آمریکایی و بین‌المللی، چه در جریان اصلی و چه خارج از هالیوود، و همچنین از تلویزیون، نشان می‌دهد که چگونه شخصیت‌های باورپذیر و جذاب می‌توانند ضامن پایداری و جذابیت روایت باشند. کتاب با دقت به چهار بخش تقسیم شده است. در بخش نخست، هورتون به شخصیت می‌پردازد و با الهام از نظریه‌های ادبی و فرهنگی، آن را به‌مثابه «جشنی پویا از ویژگی‌ها و تضادها» در نظر می‌گیرد، نه چهره‌هایی ایستا و یک‌بعدی. او سپس صداهای روایی و تنوع سبکی را بررسی می‌کند و از خلال تحلیل فیلمنامه‌های شخصیت‌محور، نشان می‌دهد چگونه می‌توان به جای الگوهای ساده و سطحی، به عمق رسید. در بخش دوم، او روایت و ساختار را به بحث می‌گذارد و از چارچوب‌های کلاسیک هالیوود فراتر می‌رود تا روایت‌هایی را بکاود که توسط تکامل شخصیت پیش رانده می‌شوند. در اینجا او همچنین بر چگونگی ارائه یا همان طرح داستان تأکید می‌کند. بخش سوم کتاب وارد عرصه‌ی نویسندگی می‌شود و تمرین‌ها و الگوهای عملی را در اختیار خواننده می‌گذارد، از جمله یک برنامه‌ی چهارهفته‌ای ساختارمند برای توسعه‌ی شخصیت و تبدیل آن به فیلمنامه‌ای کامل. در بخش چهارم، هورتون به مراحل آغاز فیلمنامه، بازنویسی، گزینه‌های پیش‌روی نویسنده و حتی تجارب زنده‌ی نویسندگان معاصر می‌پردازد و در پیوست‌ها نکاتی کاربردی درباره‌ی خودانتقادی، پوشش، ساخت کتابخانه‌ی ویدیویی و حتی یک دستور غذای طنزآمیز با عنوان «گامبوی فیلمنامه‌نویس» ارائه می‌دهد. مضامین و دستاوردهای اصلی کتاب در چند نکته قابل جمع‌بندی است. نخست آنکه شخصیت بر طرح مقدم است و داستان‌های ماندگار به شخصیت‌هایی وابسته‌اند که مسیر درونی و روانی‌شان روایت را هدایت می‌کند؛ بنابراین طرح در درجه‌ای پایین‌تر از تکامل شخصیت قرار می‌گیرد. دوم آنکه هورتون بر تنوع و اصالت صدا تأکید می‌کند و معتقد است شخصیت‌ها باید چندوجهی باشند و نقاط قوت و تضاد را با هم درآمیزند تا عمق بیابند؛ او این نکته را از طریق نمونه‌هایی با عنوان «پنج قطعه نه‌چندان آسان» نشان می‌دهد. سوم آنکه ساختار روایی باید در خدمت شخصیت باشد، نه بالعکس، و به جای فرمول‌های ثابت، بر قوس‌هایی تکیه کند که از دگرگونی شخصیت پدیدار می‌شوند. چهارم، او ابزارهای توسعه‌ی عملی در اختیار نویسندگان می‌گذارد، از جمله برنامه‌های نوشتن، الگوهای فیلمنامه و راهنمای ارائه‌ی موثر. پنجم، هورتون تنها به جنبه‌ی نوشتن اکتفا نمی‌کند، بلکه توصیه‌هایی واقع‌بینانه درباره‌ی بازنویسی، شرکت در مسابقات، جشنواره‌ها و فرصت‌های حرفه‌ای ارائه می‌دهد. زبان و سبک نگارش هورتون روشن، دقیق و در عین حال دلنشین است. او با وجود پایه‌ی علمی کار، از اصطلاحات پیچیده‌ی تخصصی فاصله می‌گیرد و نثری روان را برمی‌گزیند؛ به تعبیر پاول لوسی از دانشگاه USC، هورتون به هماهنگی نادری میان بینش نافذ و نثر دلپذیر دست یافته است. نسخه‌ی گسترش‌یافته‌ی کتاب نیز واکنش او به چشم‌اندازهای رسانه‌ای جدید را منعکس می‌کند و ضمن حفظ خرد نسخه‌ی اصلی، زمینه‌ای معاصر به آن می‌افزاید. این کتاب که از سوی منتقدان به‌عنوان «اثر قطعی درباره‌ی فیلمنامه‌نویسی شخصیت‌محور» توصیف شده، شکاف مهمی را در ادبیات آموزش فیلمنامه پر می‌کند: تنش میان مکانیک طرح داستان و اصالت شخصیت. به اعتقاد بسیاری، مطالعه‌ی آن برای نویسندگانی که می‌خواهند فیلمنامه‌هایشان سرشار از حقیقت عاطفی و انسجام روایی باشد، ضروری است. ارزش این کتاب فراتر از آموزش ساده است، زیرا نحوه‌ی درک داستان‌سرایی را بازتعریف می‌کند: روایت نه به‌مثابه دنباله‌ای از رویدادها، بلکه به‌عنوان فرآیند آشکار شدن تجربه‌ی شخصیت.
در نهایت، «فیلمنامه نویسی شخصیت محور» نقطه عطفی در آموزش فیلمنامه‌نویسی به شمار می‌آید. هورتون با فاصله گرفتن از سنت‌های خشک و ساختارگرایانه، از داستان‌هایی حمایت می‌کند که ریشه در پیچیدگی‌های انسانی دارند و نقشه‌راهی نظری و عملی برای گنجاندن شخصیت‌های پویا در هر مرحله از نوش