کتاب در جستجوی تاریخ فرهنگی

کتاب «در جستجوی تاریخ فرهنگی» نوشته‌ی مورخ برجسته‌ی هنر، سر ارنست اچ. گامبریچ، نخستین بار در سال ۱۹۷۹ منتشر شد. این مجموعه بازتابی از تأملات عمیق گامبریچ درباره‌ی نسبت میان ارزش‌ها، فرهنگ و تاریخ هنر است. او در مقدمه‌ی اثر تصریح می‌کند که گاهی یک پژوهشگر ناگزیر است از جایگاه صرفا دانشگاهی خود فاصله بگیرد و به «منبر» بیاید تا درباره‌ی پرسش‌های بنیادینی که علوم انسانی را برمی‌انگیزند سخن بگوید؛ و همین رویکرد، جهت‌گیری اصلی مقالات کتاب را شکل می‌دهد.
این مجموعه از دو محور عمده تشکیل شده است: نخست، بررسی ارزش‌ها در تاریخ که در آن گامبریچ با مقالاتی چون «سنت دانش عمومی»، «در جستجوی تاریخ فرهنگی» یا «افسانه و واقعیت در برنامه‌های تلویزیونی زمان جنگ آلمان» نشان می‌دهد چگونه ارزش‌ها می‌توانند تاریخ‌نگاری را هدایت یا تحریف کنند. او در این بخش نسبت به خطر نسبی‌گرایی و سوءاستفاده‌های فرهنگی هشدار می‌دهد و جایگاه آرمان‌ها را در شکل‌گیری روایت‌های تاریخی برجسته می‌سازد. در بخش دوم، تمرکز به ارزش‌ها در هنر معطوف می‌شود؛ مقالاتی مانند «هنر و خودتعالی»، «تاریخ هنر و علوم اجتماعی» و «موزه: گذشته، حال و آینده» کاوشی در باب ماهیت ارزش هنری، هدف نهادهای فرهنگی و تنش میان عقلانیت و احساس در درک آثار هنری به دست می‌دهند. این تأملات پیوند میان فلسفه، تاریخ هنر و اخلاق را در قالبی میان‌رشته‌ای به نمایش می‌گذارند. از منظر انتقادی، منتقدان متعددی به کتاب واکنش نشان داده‌اند. در نشریه‌ی لئوناردو، مهارت گامبریچ در طرح پرسش‌های ساده اما بنیادی ستوده شده است؛ پرسش‌هایی که او آگاهانه از پاسخ‌های تقلیل‌گرایانه به آن‌ها پرهیز می‌کند. او به‌ویژه در برابر تاریخ‌گرایی هگلی می‌ایستد و این دیدگاه را به چالش می‌کشد که آثار هنری صرفا محصول زمان خویش‌اند. برعکس، او بر این باور است که بعضی آثار به سبب ارزش ذاتی و والای خود، فراتر از شرایط تاریخی دوام می‌آورند. چنین دیدگاهی، مبنای دفاع او از کثرت‌گرایی و مقاومت در برابر جبرگرایی فرهنگی است. اهمیت «در جستجوی تاریخ فرهنگی» در آن است که هم نقدی جدی بر روندهای فکری قرن بیستم ارائه می‌دهد و هم به شکل‌گیری گفت‌وگویی میان‌رشته‌ای یاری می‌رساند. این کتاب نه تنها برای مورخان هنر، بلکه برای پژوهشگران فلسفه، مطالعات فرهنگی و حتی علاقه‌مندان عمومی به ارزش‌ها و نهادهای فرهنگی قابل استفاده است. از سوی دیگر، بازتاب اخلاقی و فلسفی آن - از نقد تبلیغات زمان جنگ گرفته تا آینده‌ی موزه‌ها - نشان می‌دهد که گامبریچ به دنبال پاسخی انسانی به پرسش‌های علوم انسانی بوده است.
در نهایت، «در جستجوی تاریخ فرهنگی» نه تنها مجموعه‌ای از مقالات پراکنده نیست، بلکه بیانیه‌ای فکری است که خواننده را به بازاندیشی در باب آرمان‌ها و ارزش‌هایی که زیربنای تمدن و فرهنگ‌اند دعوت می‌کند.