کتاب مضامین اصلی قرآن

فضل الرحمن ملک نویسنده کتاب «مضامین اصلی قرآن» یکی از متفکران و پژوهشگران اسلامی در قرن بیستم بود. فضل‌الرحمن به خاطر اندیشه‌های تجدد متجددانه‌اش دربارهٔ اسلام و همچنین مطالعاتی که در مورد هرمنیوتیک و فهم قرآن انجام داده‌است، شهرت دارد.او عضو انجمن مرکزی مطالعات اسلامی کراچی و جز نویسندگان تاریخ اسلام کمبریج بوده‌است. فضل الرحمن ملک متولد شهر هزاره هند (واقع در پاکستان امروزی) بود و تحصیلات اولیه خویش را نیز در همان‌جا سپری کرد. فضل الرحمن از متفکرین اهل سنت و پدرش نیز از علمای اهل سنت بوده‌است. وی به دانشگاه آکسفورد رفت و تحصیلات خویش را در آن جا ادامه داد. فضل الرحمن رساله دکترای خود را با موضوع فلسفه ابن سینا نوشت. او تا قبل از دعوت رئیس‌جمهور تقریبا لائیک پاکستان برای بازگشت به این کشور، بیشتر درگیر مباحث تئوری و فلسفی و منطقی و فقهی و تفسیر قرآن و امثال آن بود. کشور پاکستان در آن تاریخ (حدود ۱۹۶۰) از هندوستان جدا شده بود و مسئله اصلی در پاکستان ایجاد جمهوری اسلامی و انجام حکمرانی بر اساس آموزه‌های قرآنی و اسلامی و فقهی بود. از سوی دیگر نوگرایان پاکستانی معتقد بودند که فقه معارض حقوق بشر آن دوره (که هنوز هم در برخی تداوم می‌یابد) نمی‌تواند برای ایجاد حکومت و حکمرانی در دنیای مدرن کافی و وافی باشد. لکن برخی دیگر زیر بار این حرف نمی‌رفتند که دین کامل نیست و توان اداره جامعه را ندارد و… سنتیها مخالف مدرنیزاسیون در پاکستان بودند و دنیای جدید و پدیده‌های عصر مدرنیته مخالفت می‌نمودند. «مضامین اصلی قرآن» از برجسته ترین آثار مرجع در حوزه قرآن پژوهی است. در بسیاری از پژوهش های جدید به زبان های اروپایی، از جمله در دائرة المعارف قرآن انتشارات بریل، در بحث از مفاهیم و مضامین قرآنی به این کتاب و دیدگاه‌های نویسنده آن به عنوان تلقی مسلمانان معاصر از مفاهیم قرآن استناد شده است. این اثر چکیده‌ای از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مضامین قرآن را از نگاه محققی دانشگاهی و آشنا با تحقیقات جدید درباره اسلام و قرآن را پیش روی خوانندگان علاقه مند فارسی زبان قرار می‌دهد. ارزش این کتاب به بررسی ترکیبی مفاهیم اصلی قرآن است: خدا، انسان، طبیعت، نبوت و وحی، معاد، خیر و شر و در نهایت زندگی اجتماعی. فضل‌الرحمان آیات قرآن را به صورت موضوعی دسته بندی می‌کند تا بتواند اصول و روش تفسیری‌اش را درباره هر یک از این مفاهیم ارائه کند. او در این کتاب از تمام ویژگی‌های محققی تجددگرا به شکلی خاص برخوردار است؛ او رهایی از نظام طبقاتی و روابط بومی را ارزشمند دانسته، خود را با پیشرفت علمی و رفاه اقتصادی وفق داده و مهم‌تر اینکه مفاهیم گذشته‌ای را که با ماجرای پیشرفت مطابقت ندارد رد کرده است.