کتاب اسطوره و واقعیت

«مبنای اصلی» برای این نخبگان دیگر نه در تاریخ خدایان بلکه در «وضعیت ازلی آغازین» که قبل از تاریخ خدایان بود، باید جست وجو می شد. ما شاهد اقدام یا کوششی هستیم برای عبور از دانش اساطیری به عنوان تاریخ خدایان و رسیدن به منبع اصلی آغازینی که واقعیت از آن سرچشمه گرفته و جاری شده با هدف شناختن زهدان هستی یا سرمنشأ وجود. در جست وجوی این منبع یا مبدأ اصلی آغازین بود که تفکر فلسفی برای مدت کوتاهی با دانش کیهان زایی یا آفرینش شناسی همخوانی و انطباق پیدا کرد، اما دیگر اسطوره آفرینش گیتی یا کیهان زایی در کار نبود بلکه با مسئله ای هستی شناختی سر و کار داشتند. پس «مبنای اصلی» از طریق «به عقب رفتن» یا «بازگشتی» خارق العاده و چشمگیر به دست می آید دیگر نه یک سیر قهقرایی با استفاده از مراسم آیینی بلکه «بازگشتی» که محصول کار و تلاش اندیشه است. از این جنبه می توان گفت که اولین تأملات و افکار فلسفی از دانش اساطیری ریشه گرفته است: تفکر منظم و روشمند می کوشد تا آن «مبدأ مطلق» را بشناسد و بفهمد که اساطیر کیهان زایی از آن سخن می گویند و می کوشد تا پرده از اسرار آفرینش گیتی بردارد یا به عبارت دقیق تر، می کوشد تا راز پدیدار گشتن «هستی» را بفهمد. اما خواهیم دید که این فرآیند «اسطوره زدایی» در دین یونانی و پیروزی فلسفه دقیق و روشمند با سقراط و افلاطون هم نهایتا نتوانست تفکر اساطیری را متوقف سازد یا از میان بردارد. هم چنین تا وقتی حیثیت و اعتبار مبادی نخستین یا «آغازها» به طور کامل برجا بماند و تا وقتی که فراموش کردن آنچه در ازل یا در جهانی ماورایی رخ داده، هم چون مانع اصلی برای رسیدن به دانش و شناخت یا نجات و رستگاری دانسته می شود، حتی تصور از میان رفتن یا ایجاد تغییری بنیادین در تفکر اساطیری هم بسیار دشوار خواهد بود. خواهیم دید که افلاطون هنوز تا چه اندازه طرف دار این حالت اندیشه کهن ابتدایی است و مضامین و درون مایه های اساطیری محترم یا حتی مقدس باز هم در کیهان شناسی ارسطو باقی مانده است.