کتاب «کافه‌های روشنفکری: پاتوق‌های فرهنگی در ایران از آغاز تا امروز» اثر احمد راسخی لنگرودی، به بررسی تاریخچه و جایگاه کافه‌ها و پاتوق‌های فرهنگی در ایران می‌پردازد. این کتاب در سه فصل سازمان‌دهی شده است:
1.«گمشده‌های عصر ما»: این فصل به‌طور گذرا به تعریف پاتوق، تاریخچه‌ی پاتوق‌نشینی در ایران، انواع پاتوق‌ها و قهوه‌خانه‌ها به‌عنوان نمادی از پاتوق‌های سنتی می‌پردازد؛
2.«آرمانشهر روشنفکران»: این فصل مهم‌ترین بخش کتاب است و به شرح مفصل کافه‌های روشنفکری در چند دهه‌ی پیش از انقلاب می‌پردازد. در این کافه‌ها، نویسندگان، شاعران و هنرمندان گرد هم می‌آمدند و به بحث و گفت‌وگو درباره‌ی ادبیات و هنر می‌پرداختند. این کافه‌ها شاهد رویدادهای مهمی در تاریخ ادبیات و هنر ایران بودند؛
3.«عطر کاغذ و قهوه»: این فصل به پدیده‌ی نوظهور «کافه کتاب» می‌پردازد که ظاهرا به‌دنبال پر‌کردن جای خالی آن کافه‌های روشنفکری گذشته است. نویسنده در این کتاب به این پرسش اساسی می‌پردازد که چرا کافه‌نشینی در ایران دیگر یک پدیده روشنفکری محسوب نمی‌شود، در‌حالی‌که در گذشته نویسندگان، شاعران و هنرمندان این مکان‌ها را به‌عنوان پاتوق خود برگزیده بودند.
این اثر به درک بهتر تحولات فرهنگی و اجتماعی در کشور کمک می‌کند و به بررسی علل و چگونگی کاهش نقش کافه‌ها به عنوان پاتوق‌های روشنفکری می‌پردازد. در واقع مطالعه ی این کتاب هم یک سفری نوستالژی است، که مخاطب را به دورانی که شاعران و افرادی که با قریحه‌ی ادبی به دور هم جمع می‌شدند، می‌برد و تداعی گپ‌و‌گفت‌هایی صمیمانه و مفرحی است که در دهه‌ی سی، چهل و پنجاه خورشیدی در ایران اتفاق افتاده است. همچنین، نویسنده به ظهور پدیده‌ی «کافه کتاب» به‌عنوان جایگزینی نوین برای این پاتوق‌های فرهنگی می‌پردازد.
در مجموع، «کافه‌های روشنفکری»، کتابی ارزشمند است که به مطالعه تاریخی و تحلیلی جایگاه کافه‌ها و پاتوق‌های فرهنگی در ایران می‌پردازد و به درک بهتر تحولات فرهنگی و اجتماعی در این حوزه کمک می‌کند.
کتاب کافه های روشنفکری
مروارید