کتاب فلاکت روزمره

کتاب «فلاکت روزمره: درباره ترس و شوخی در زمانه تاریک» (Everyday Misery: About Fear and Humor in Dark Times) از نویسنده‌ی آلمانی-رومانیایی و برنده‌ی نوبل، هرتا مولر، مجموعه‌ای چندوجهی‌ست که تلفیقی‌ست از مقالات، جستارها، مصاحبه‌ها و گاه اشکال شاعرانه و تصویری از زبان، که در مجموع تصویری گیرا، تلخ و در عین حال شاعرانه از زندگی در رژیم‌های استبدادی ترسیم می‌کند؛ به‌ویژه زندگی در سایه‌ی دیکتاتوری کمونیستی رومانی تحت سلطه چائوشسکو، که خود نویسنده سال‌ها در آن زیسته است.
مولر با زبانی غنی، تیزبین و درخشان، جهان خفقان‌آور ترس را باز می‌سازد؛ جایی که احساس دیده‌شدن، مراقبت دائمی و شکاک بودن به دیگران، تمام روابط انسانی را آلوده می‌کند و اعتماد را از میان می‌برد. ترس در این کتاب نه به‌عنوان یک حادثه، بلکه به‌مثابه وضعیتی مزمن و ساختاری معرفی می‌شود؛ ترسی که در رفتار، زبان و حتی شوخی‌ها لانه کرده است. اما در دل این تاریکی، مولر به کارکرد نجات‌بخش شوخی و طنز سیاه نیز توجه دارد؛ ابزاری که نه فقط برای تاب‌آوردن، بلکه برای مقاومت زیرپوستی در برابر سرکوب عمل می‌کند. کنایه و طنز در آثار او سلاح‌های بی‌صدا اما برنده‌ای هستند که مرزهای سلطه را می‌لرزانند.
یکی از محورهای مهم دیگر کتاب، بررسی رابطه‌ی زبان و دیکتاتوری است. مولر نشان می‌دهد که چگونه زبان در رژیم‌های توتالیتر از حالت ارتباطی به ابزاری برای انقیاد بدل می‌شود؛ چگونه پروپاگاندا، تحریف واژه‌ها و سانسور، نه‌فقط معنا بلکه تفکر را نیز محدود می‌کند. در این‌ میان، نویسنده با ظرافتی خاص، هم از تجربیات شخصی‌اش در دوران سرکوب سخن می‌گوید، و هم از رنج و هویت گم‌شده‌ی تبعید، مهاجرت و تلاش برای بازسازی خود در سرزمینی دیگر. نوشته‌های این کتاب بیش از آن‌که مستند صرف باشند، بازنمایی شاعرانه‌ای از حقیقت هستند-حقایقی که از لابه‌لای سکوت، نگاه، تمثیل و تصویر بیرون کشیده می‌شوند. مولر در این مجموعه نه‌تنها درباره‌ی دیکتاتوری حرف می‌زند، بلکه از مقاومت خاموش انسان، از لطافت زبانی که در تاریکی نجوای امید می‌کند، و از بازماندگانی که هنوز می‌نویسند، چون فراموش نکرده‌اند. «فلاکت روزمره» کتابی‌ست که در آن واژه‌ها می‌درخشند، حتی اگر در میان جنگل نیمه‌خاموشی از وحشت پرواز کنند. و شاید همین مگس، همین حرکت کوچک در دل تاریکی، همان نشانه‌ی پایداری خاموشی باشد که از چنگ مرگ و فراموشی گریخته است.