کتاب فی سبیل‌الله : فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی

کتاب «فی سبیل‌الله : فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی»، نوشته‌ی رابرت ج هویلند، یک بازنگری تاریخی دقیق و چالش‌برانگیز در یکی از رویدادهای تاریخ جهان است. در کمتر از صد سال پس از درگذشت حضرت محمد (ص)، پیروان او قلمرویی وسیع‌تر از امپراتوری روم را فتح کردند. قرن‌هاست که مورخان از چگونگی توانایی قبایل عرب برای تسلط بر امپراتوری‌های بزرگ در چنین دوره‌ی کوتاهی، بهت‌زده شده‌اند. نوآوری کتاب هویلند در این است که او به جای توجه بر منابع اولیه‌ی اسلامی که قرن‌ها بعد و با هدف تبیین جایگاه برگزیده‌ی الهی عرب نوشته شده‌اند، به سراغ نگاه دیگری می‌رود: نگاه کسانی که مورد تعرض قرار گرفتند. هویلند، که متخصص تاریخ اسلام آغازین است، در این اثر اطلاعات را از بسیاری از منابع غیرعربی (سریانی، یونانی، ایرانی و...) که همزمان یا نزدیک با فتوحات نوشته شده‌اند، جذب و ادغام می‌کند. او که باستان‌شناسی، سکه‌شناسی و کتیبه‌خوانی را نیز در پژوهش خود به کار می‌گیرد، تصویری چندبعدی و متوازن از این دوران ارائه می‌دهد.
کتاب با ارائه‌ی تصویری گسترده از جهان اواخر باستان، یعنی پیش از ظهور پیامبر، آغاز می‌شود؛ جهانی که تحت سلطه‌ی دو ابرقدرت فرسوده، بیزانس و ایران ساسانی، قرار داشت. هویلند به خوبی نشان می‌دهد که اعراب، برخلاف تصور رایج، بازیگران اصلی در حاشیه‌ی این امپراتوری‌ها بودند و از طریق تجارت و جنگ، با استراتژی‌ها و فناوری‌های نظامی آن‌ها آشنایی کامل داشتند. این تجربه، آن‌ها را به نیرویی جنگاور و قدرتمند مبدل ساخت.
در حالی که بسیاری از روایت‌ها، فتوحات را صرفا نتیجه‌ی تعصب دینی می‌دانند، هویلند یک مدل تحلیلی چندعاملی ارائه می‌دهد. او اسلام را به عنوان یک عامل وحدت‌بخش قدرتمند می‌بیند که برای نخستین بار، قبایل متفرق عرب را تحت یک پرچم متحد کرد. اما او همچنین تأکید می‌کند که فرسودگی شدید دو امپراتوری بیزانس و ساسانی و نارضایتی جمعیت‌های تحت سلطه‌ی آن‌ها، نقشی حیاتی در موفقیت اعراب داشت. دین جدید، فرصتی را برای بسیاری از این مردم فراهم ساخت تا در ایجاد اولین امپراتوری اسلامی با اعراب مشارکت کنند. کتاب شامل ۷ فصل می باشد که قیام مردمان پیرامونی، قفقاز و خزر ها،گامی بزرگ رو به جلو و مولفه های تمدن اسلامی از جمله مطالب کتاب است.
در نهایت، «فی سبیل‌الله : فتوحات عرب و برپایی امپراتوری اسلامی» یک اثر تاریخی جامع و بسیار خواندنی است که روایتی فراگیر از یک دوره‌ی دگرگون‌کننده در تاریخ جهان ارائه می‌دهد.