کتاب تایپی

«تایپی» نوشته‌ی هرمان ملویل که نخستین بار در سال ۱۸۴۶ منتشر شد، اولین اثر داستانی این نویسنده‌ی آمریکایی است که بعدها با رمان ماندگار «موبی دیک» شناخته شد. این روایت نیمه‌خودزندگی‌نامه‌ای با عنوان فرعی «روایت چهار ماه اقامت در میان بومیان دره‌ای از جزایر مارکیز» تلفیقی جذاب از ماجراجویی، قوم‌نگاری، طنز و رمانتیسیسم است. ملویل در این اثر با الهام از تجربه‌ی واقعی فرار خود از کشتی شکار نهنگ آکوشنت و زندگی کوتاه‌مدتش در میان مردم تایپی در نوکو هیوا، داستانی خلق می‌کند که بلافاصله در بریتانیا و ایالات متحده محبوب شد و سرآغاز مسیر ادبی او را رقم زد. «تایپی» جایگاهی منحصربه‌فرد در تلاقی ادبیات سفر، داستان و نوشته‌های آغازین انسان‌شناسی دارد. لحن اثر بین شگفتی و انتقاد در نوسان است و تصاویر باشکوهی از مناظر گرمسیری و آداب بومی را با نقدی تند از امپریالیسم غربی و افراط‌گرایی مبلغان مذهبی درهم می‌آمیزد. راوی، که آشکارا بازتابی از خود ملویل است، روایت می‌کند که چگونه همراه با دوستش توبی از کشتی گریخته و به دره‌ای دورافتاده در جزیره پناه می‌برند؛ مکانی که محل سکونت قبیله‌ای از تایپی‌هاست که در افواه به آدم‌خواری شهرت دارند. اما برخلاف تصور رایج، او جامعه‌ی بومی را صلح‌طلب، زیبا و از بسیاری جهات حتی برتر از تمدن خود می‌یابد. این وارونه‌سازی کلیشه‌های استعماری، یکی از محورهای بنیادین اثر را شکل می‌دهد. سبک نگارش ملویل در «تایپی» سرزنده، تغزلی و اغلب طعنه‌آمیز است. توصیف‌های دقیق و شاعرانه‌اش از مناظر طبیعی - از صخره‌های پوشیده از سبزه و آبشارهای آزاد گرفته تا باغ‌های نان و نخل - بهشت گرمسیری را با جزئیاتی چشم‌نواز بازمی‌آفرینند. اما در پس این جلوه‌های شاعرانه، کاوشی عمیق‌تر از مفاهیمی چون آزادی، نسبیت فرهنگی و ابهام‌های اخلاقی تمدن نهفته است. راوی، که در ابتدا تحت‌تأثیر مهمان‌نوازی بومیان است، به‌تدریج نسبت به رسوم آنها - به‌ویژه شایعه‌ی آیین آدم‌خواری - دچار تردید می‌شود. این تنش درونی بازتابی از کشمکش گسترده‌تر غرب در قرن نوزدهم برای درک و داوری فرهنگ‌های غیراروپایی است. شخصیت‌ها عمدتا در خدمت روایت‌اند، اما از نقش‌های نمادین نیز برخوردارند. تومو، راوی، شخصیتی آستانه‌ای است که میان دو فرهنگ سرگردان است؛ توبی نماینده‌ی شک و هراس، و تایپی‌ها - به‌ویژه رئیس مهوی و فایاوی زیبا - تجسمی از آمیختگی تحسین و تخیل شرق‌شناسانه‌اند. فایاوی، در مقام زن بومی آرمانی، تصویری رمانتیک از معصومیت طبیعی و زنانگی ارائه می‌دهد که بعدها الهام‌بخش بسیاری از الگوهای ادبی مشابه شد. از جمله مضامین مرکزی کتاب می‌توان به نقد استعمار، مواجهه‌ی فرهنگی، نسبت آزادی و اسارت و تردید در برتری مدرنیته‌ی غربی اشاره کرد. ملویل می‌پرسد که آیا آنچه «تمدن» خوانده می‌شود - با خشونت، ریا و سلطه‌اش - واقعا از جوامعی که به تسخیرشان آمده برتر است؟ نگاه انتقادی او به مبلغان مذهبی که اغلب به عنوان عاملان ویرانگری فرهنگی توصیف می‌شوند، برای زمانه‌ی خود جسورانه و تأمل‌برانگیز است. در عین حال، ملویل از بیان تردیدهای خود و اذعان به ابهامات زندگی در میان تایپی‌ها ابایی ندارد و همین امر به روایت غنایی اخلاقی و خودآگاهانه می‌بخشد. «تایپی» پس از انتشار با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و جایگاه ملویل را به‌عنوان نویسنده‌ای محبوب تثبیت کرد، هرچند صحت جزئیات آن نیز محل مناقشه قرار گرفت. برخی منتقدان در اصالت روایت ملویل تردید داشتند و خود نویسنده بعدها به رمانتیک‌سازی بخش‌هایی از ماجرا اذعان کرد، و بدین‌سان مرز میان واقعیت و تخیل در کتاب را مبهم ساخت. با وجود این، تایپی تأثیر قابل‌توجهی بر شکل‌گیری نگاه غرب به اقیانوس آرام جنوبی داشت و همچنان به‌عنوان اثری پایه در ژانر سفرنامه‌نویسی شناخته می‌شود.
در تاریخ ادبیات، «تایپی» اغلب به‌عنوان مقدمه‌ای برای «موبی دیک» خوانده می‌شود - نه فقط به دلیل زمینه‌ی دریایی آن، بلکه به خاطر تأملات فلسفی و برداشت‌های فرهنگی‌اش. این اثر شیفتگی اولیه‌ی ملویل به دریا را به‌عنوان بستری برای ماجراجویی و جست‌وجوی وجودی نشان می‌دهد. امروزه، این کتاب نه تنها به‌خاطر نثر غنی و طنز کنایی‌اش، بلکه به سبب جایگاهش در گفتمان امپراتوری قرن نوزدهم و پیشگامی در پرداختن به مضامینی همچون نسبی‌گرایی فرهنگی، مطالعات پسااستعماری و انسان‌شناسی، همچنان موضوع مطالعه و بحث است. تایپی فراتر از یک روایت ماجراجویانه در سرزمین‌های دور، تلاشی جسورانه و ماندگار برای شناخت «دیگری» در جهانی نابرابر است.