این کتاب بر مبنای دو اصل نظری تدوین شده است:
نخست این که هستی یک متن مقدس و مبنای معرفت دینی است، که در طول تاریخ مورد غفلت بخشی از متفکرین مسلمان بوده است، هستی به عنوان یک کل یا «وجود» مستمرا و مشتاقانه در آفرینش، انتخاب، هماهنگی و تصمیم است، هر ذره «روح» دارد، در هر ذره یک من و در کل هستی نیز یک «من» وجود دارد، که بی هیچ درنگ در هر «آن» تصمیم می گیرد، انتخاب می کند و «حیات» دارد، نتیجه ی این نگاه آن است که انسان خود را در محضر جهانی با واقعیت شگفت، هماهنگ، شیدا و آفرینش گر می بیند که زنده و اطمینان بخش و ناظر است.
اصل دوم این است که دین دو بخش دارد: الف) ثابت و تغییرناپذیر، ب) متغیر و تغییرپذیر. حوزه ی اول حوزه ی اصول یا ارزش هاست و حوزه ی دوم حوزه ی «امور» یا «روش ها»ست.
مسائلی چون معنی و هدف داری در هستی، هدف زندگی، ویژگی های انسان، عدالت، کرامت ذاتی انسان، حفظ محیط زیست و … حوزه ی اصول است، که تقریبا اکثر آن مورد توافق خرد جمعی روز بشر است، و در اکثر قریب به اتفاق قوانین اساسی دنیا آمده است.
حوزه ی دوم مربوط به راه های رسیدن به هدف ها و ارزش هاست، در این حوزه، مبنا دانایی و خرد جمعی روز بشر است، به تعبیر مرحوم مطهری که دیدگاه اقبال لاهوری را در یک جمله بیان می کند: «دین هدف ها را تعیین می کند و علم راه رسیدن به آن هدف ها را».
روش ها تابع زمان و مکان اند لذا ابدی و جاودانی نیستند و متناسب با زمان تغییر پیدا می کنند، لاجرم میدان عدم قطعیت اند.
کتاب هستی متن مقدس
نشر نی
محمد محمدی گرگانی
