کتاب شهربندان و عادل ها

آلبر کامو، نویسنده، فیلسوف و نمایشنامه‌نویس فرانسوی، در دوره‌ای از فعالیت فکری‌اش به‌طور ویژه به مسأله خشونت، مقاومت و مرزهای اخلاقی کنش سیاسی پرداخت. دو نمایشنامه‌ی پیاپی او-شهربندان (۱۹۴۸) و عادل‌ها (۱۹۴۹)-نمونه‌هایی هستند که نه‌فقط بیانگر دیدگاه‌های فلسفی او در مرحله‌ی «طغیان» هستند، بلکه صحنه‌هایی نمایشی برای به‌پرسش‌کشیدن خشونت سیاسی، اطاعت از قدرت، و امکان شرافت در دل سرکوب‌اند.
شهربندان:
این نمایشنامه تمثیلی در شهر کادیس اسپانیا و زیر سایه‌ی فرانکیسم می‌گذرد. کامو با شخصی‌سازی طاعون به‌عنوان شخصیتی اقتدارگرا، چگونگی ظهور حکومت‌های تمامیت‌خواه را از دل ترس و بوروکراسی تصویر می‌کند. در سه پرده‌ی آن، با ورود طاعون و گروه کر نادایست‌ها (Nada)، نظم اجتماعی فرو می‌پاشد و دیه‌گو، یک جوان معترض، به تدریج به نماد مقاومت آرام و اخلاقی تبدیل می‌شود. « شهربندان» با تأثیر از نمایش‌های قرون وسطایی، تغزلات شاعرانه و طنز سیاسی، تلاش می‌کند نشان دهد چگونه حتی در محاصره‌ی ترس، شعله‌ی شورش خاموش نمی‌شود.
عادل‌ها:
در "عادل‌ها"، کامو از واقعه‌ی تاریخی ترور گراند دوک روسی الهام می‌گیرد تا بحران اخلاقی در دل خشونت انقلابی را واکاوی کند. کالیایف، شخصیت مرکزی، مأمور قتل است اما در برابر کشتن کودکان تردید می‌کند؛ تصمیمی که بنیاد اخلاقی نمایش را بنا می‌گذارد. او سرانجام دوک را بدون قربانی بی‌گناه می‌کشد، دستگیر می‌شود و مرگ را با عزت می‌پذیرد. در این میان، تقابل او با شخصیت‌های دیگر-به‌ویژه استپان، که خشونت را بی‌قید می‌خواهد-نشان می‌دهد که برای کامو، شورش مشروع، شورشی است که محدودیت اخلاقی را رعایت کند.
در هر دو اثر، خشونت نقطه‌ی ورود است: در یکی خشونت دولتی از طریق سرکوب نظام‌مند، در دیگری خشونت انقلابی از سوی کسانی که می‌خواهند ظلم را پایان دهند. اما کامو با زیرکی نشان می‌دهد که هدف اخلاقی، ابزار اخلاقی می‌طلبد. دیه‌گو و کالیایف، هر دو علیه ظلم ایستاده‌اند، اما به ظلم متقابل تن نمی‌دهند. این همان خط باریکی است که کامو در "انسان طاغی" از آن دفاع می‌کند: شورش باید محدود، خویشتن‌دار، و برآمده از انسان‌گرایی باشد، نه انتقام کور.
با وجود اشتراک تماتیک، تفاوت‌هایی نیز آشکار است. "شهربندان" با زبان تمثیلی، تئاتر اخلاقی و نشانه‌گذاری نمادین، واجد لحن سنگین‌تر و تجربه‌گرایانه‌تری است؛ در حالی‌که "عادل‌ها" با ساختار نئوکلاسیک، دیالوگ‌های فشرده و تقابل‌های عقلانی، استدلال فلسفی شفاف‌تری دارد و به‌مراتب پخته‌تر به‌نظر می‌رسد.
کامو در این دو اثر، نه به ستایش خشونت برخاسته و نه به تسلیم در برابر قدرت. بلکه می‌پرسد: چگونه می‌توان عدالت را طلبید، بی‌آنکه عدالت را لکه‌دار کرد؟ چگونه می‌توان در دل تباهی، انسانی ماند؟ پاسخ او نه در انقلاب کور، نه در اطاعت منفعل، بلکه در شورشی محدود، انسانی و اخلاقی است-نوعی عصیان که در برابر شر می‌ایستد، اما خود شر نمی‌شود. این نمایشنامه‌ها سندی هستند از دوران تاریخی، اما مهم‌تر از آن، آینه‌هایی‌اند برای هر روزگار سرکوب. آنجا که مردم در محاصره‌ی قدرت بی‌چهره‌اند یا در وسوسه‌ی عدالت بی‌مرز، صدای آرام دیه‌گو یا امتناع اخلاقی کالیایف، به‌سان نجوایی است در دل غوغا: باید ایستاد، اما با وجدان.