کتاب اسکندر

سه‌گانه‌ی «اسکندر» اثر والریو مایسمو مانفردی، باستان‌شناس و نویسنده‌ی ایتالیایی، یکی از شاخص‌ترین روایت‌های داستانی درباره زندگی و فتوحات اسکندر کبیر به شمار می‌آید. این مجموعه در اصل به زبان ایتالیایی نوشته منتشر شده است، سه رمان «فرزند یک رویا»، «شن‌های آمون» و «انتهای زمین» را در بر می‌گیرد و کوشیده است سرگذشت مردی را که همواره در مرز میان تاریخ و اسطوره قرار داشته، در قالبی حماسی، انسانی و پرجزئیات بازآفرینی کند. مانفردی به عنوان پژوهشگر تاریخ و باستان‌شناس، از دانش علمی خود برای بازسازی مناظر، شهرها، فرهنگ‌ها و فضای اجتماعی جهان باستان بهره می‌گیرد و به همین دلیل آثارش اصالتی ویژه دارند. در «فرزند یک رویا»، او دوران کودکی و نوجوانی اسکندر را در مقدونیه، رابطه‌ی پرتنش او با والدینش، آموزش نزد ارسطو و نهایتا رسیدنش به تاج‌وتخت را ترسیم می‌کند. این بخش همچون پیش‌درآمدی است بر شخصیتی که در آستانه‌ی تغییر دادن نقشه‌ی سیاسی جهان قرار دارد. در «شن‌های آمون»، اسکندر پا به عرصه‌ی فتوحات می‌گذارد: لشکرکشی به آسیای صغیر، نبرد با داریوش سوم، محاصره‌های پرمشقت صور و غزه، و تلاش برای عبور از مرزهای شناخته‌شده‌ی آن زمان. این رمان نه تنها میدان‌های جنگ، بلکه کشمکش‌های روانی و معنوی او را روایت می‌کند، جایی که مسئله‌ی ایمان، سرنوشت و هویت فرهنگی با قدرت سیاسی و نظامی درهم می‌آمیزد. بخش پایانی، «انتهای زمین»، خواننده را به اوج و سپس افول اسکندر می‌برد: آتش‌سوزی تخت جمشید، رویای وحدت مقدونیان و ایرانیان، ازدواج با روکسانا، و در نهایت پیشروی به هند و آسیای مرکزی، جایی که مرزهای جاه‌طلبی او به مرزهای ناشناخته‌ی زمین می‌رسند و سایه‌ی فروپاشی بر سرنوشتش سنگینی می‌کند. این سه‌گانه نه تنها تاریخ را بازگو می‌کند، بلکه مضامینی چون عظمت و جاه‌طلبی فردی، مفهوم سرنوشت، برخورد فرهنگ‌ها و مسئله‌ی هویت را پیش می‌کشد. اسکندر در این روایت نه فقط یک سردار بی‌همتا، بلکه انسانی پر از تردید، شور و رویا است. او هم‌زمان یک شخصیت سیاسی، یک فاتح نظامی و یک جوینده‌ی معنوی تصویر می‌شود؛ کسی که در پی اتحاد فرهنگی و انسانی بود اما گرفتار محدودیت‌های انسانی و سیاسی زمانه‌ی خود شد. مانفردی در روایت خود واقعیت تاریخی را با عناصر اسطوره‌ای همچون پیشگویی‌ها و رویاها در هم می‌آمیزد و همین تلفیق، اثری خلق می‌کند که در مرز میان تاریخ‌نگاری و ادبیات حماسی قرار می‌گیرد. قوت این سه‌گانه در جهان‌سازی دقیق و روایت قابل‌فهم آن است؛ با وجود وسعت موضوع، متن روان و جذاب است و شخصیت‌ها عمق عاطفی می‌یابند. البته منتقدان یادآور شده‌اند که گاهی اسکندر در این روایت بیش از حد قهرمانانه تصویر می‌شود و بخش‌هایی از چهره‌ی تاریک‌تر او کم‌رنگ جلوه می‌کند.
در مجموع، سه‌گانه‌ی «اسکندر» اثری است که هم برای دوستداران داستان‌های تاریخی و هم برای علاقه‌مندان به اندیشه‌های مربوط به رهبری، فرهنگ و هویت ارزشمند است. این مجموعه، اسکندر را نه فقط به عنوان یک چهره‌ی افسانه‌ای، بلکه به مثابه انسانی پرشور، پیچیده و متناقض بازمی‌نماید؛ مردی که نام او تا همیشه در مرز تاریخ و اسطوره باقی خواهد ماند.