کتاب کنسول در شرق

بیش از 500 سال است که نام انگلیسی‌ها به کرات در صفحات تاریخ ایران به چشم می‌خورد و شاید اغراق نباشد که گفته شود انگلستان مهم‌ترین نقش را به عنوان یک قدرت بیگانه در عرصه‌های سیاست داخلی و خارجی ایران در این قرون ایفا نموده است. از سویی دیگر انقلاب مشروطیت ایران یکی از رخدادهای مهم تاریخ ایران است و درباره‌ی این انقلاب بسیار گفته و شنیده شده، اما نکته‌ای که اغلب معقول مانده بررسی بی‌غرضانه‌ی نقش انگلیسی‌ها در این انقلاب است. کتاب حاضر که به صورت خاطرات تدوین یافته است، یکی از اسناد فوق‌العاده مهم در ارتباط با انقلاب مشروطیت ایران به شمار می‌رود. نویسنده‌ی کتاب، آلبرت چارلز راتیسلاو جنرال، کنسول بریتانیا در تبریز و شاهد عینی انقلاب مشروطه در آن دیار بوده است. وی به اسناد و مدارک و گزارش‌هایی دسترسی داشته که در اختیار مردم عادی و حتی دولتمردان ایرانی آن عصر نبوده است. درست است که از او نمی‌توان انتظار داشت که از خاطراتش هر آن‌چه را که می‌دانسته بگوید، اما به نظر می‌آید، آن‌چه در این کتاب آمده، افزون بر آن که بسیاری از حفره‌های خالی اطلاعات درباره‌ی انقلاب مشروطه را پر می‌کند، در عین حال بر بسیاری دیگر نیز مهر تایید می‌گذارد. مطالب کتاب حاضر، که فاصله‌ی زمانی بین 1881 تا 1920 را درمی‌گیرد، انتقال‌دهنده‌ی روح یک زمانه است. هم‌چنین این کتاب روایت آخرین دهه‌های دوره‌ی ویکتوریا در انگلستان است. آخرین روزهای امپراتوری عثمانی و چگونگی تجزیه‌ی آن، جنبش ترکان جوان در عثمانی، جنبش مشروطه در ایران و رقابت و همکاری بین انگلستان، روسیه، فرانسه، آلمان و دیگر دول اروپایی و سرانجام جنگ جهانی اول از موضوعات مختلف کتاب است.