کتاب مردی بدون چهره

کتاب «مردی بدون چهره» اثر ماشا گسن، روایتی مستند، و در عین حال شخصی از ظهور ولادیمیر پوتین به قدرت و دگرگونی روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است. گسن، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ای روس‌تبار که سال‌ها در مسکو زیسته و از نزدیک شاهد تحولات سیاسی این کشور بوده، در این اثر به‌گونه‌ای بی‌پرده و دقیق، فرایند تبدیل یک مأمور اطلاعاتی گمنام به قدرتمندترین چهره‌ی روسیه مدرن را روایت می‌کند. در بخش‌های آغازین، گسن به دهه‌ی ۱۹۹۰ و دوران پس از فروپاشی شوروی بازمی‌گردد؛ زمانی که امید به آزادی، دموکراسی و اقتصاد آزاد در روسیه زنده شده بود. او نشان می‌دهد که چگونه این امیدها در میان هرج‌ومرج، فساد و بی‌اعتمادی سیاسی از میان رفتند و زمینه برای ظهور شخصیتی چون پوتین فراهم شد، کسی که از دل یک دستگاه امنیتی برخاست و با بهره‌گیری از خلأ قدرت، به تدریج در جایگاه رهبری قرار گرفت. بخش میانی کتاب بر ساختار قدرت پوتین تمرکز دارد؛ گسن توضیح می‌دهد که چگونه او به‌سرعت نهادهای دموکراتیک را از درون تهی کرد، رسانه‌ها را تحت کنترل گرفت، مخالفان را حذف نمود و نوعی «اقتدارگرایی مدرن» را جایگزین نظام نوپای دموکراسی کرد. در روایت او، پوتین نه صرفا یک سیاستمدار، بلکه معمار نظامی است که بر پایه‌ی ترس، وفاداری شخصی و کنترل همه‌جانبه بنا شده است. اما گسن تنها به نقد پوتین بسنده نمی‌کند؛ او تصویری تلخ‌تر از جامعه‌ی روسیه ارائه می‌دهد که به گفته‌اش، به تدریج در برابر استبداد سکوت کرد و به سازش تن داد. از دید او، این سکوت جمعی همان چیزی است که باعث شد رویای روسیه‌ی آزاد و مدرن به کابوسی از کنترل، فساد و سرکوب بدل شود. این اثر مطالعه‌ای درباره‌ی فروپاشی اخلاق سیاسی در روسیه معاصر است. گسن پرسشی اساسی را پیش می‌کشد: چگونه جامعه‌ای که در جست‌وجوی آزادی بود، بار دیگر به دامن اقتدارگرایی بازگشت؟ این کتاب برای هر کسی که می‌خواهد ریشه‌های قدرت پوتین و ساختار سیاسی روسیه امروز را بفهمد، کلیدی و راهگشا خواهد بود.