کتاب گرداب

«گرداب» نمایشنامه‌ای سه‌پرده‌ای از نوئل کاوارد است که در سال ۱۹۲۴ نوشته شد و نخستین موفقیت بزرگ او را رقم زد. این اثر در نوامبر همان سال در تئاتر اوریمن لندن در همپستد روی صحنه رفت و همزمان هیجان و رسوایی برانگیخت، به‌گونه‌ای که کوارد را به‌عنوان نمایشنامه‌نویس و بازیگر در مرکز توجه عموم قرار داد.
نمایش در فضای پرزرق‌وبرق اما از نظر اخلاقی فرسوده‌ی اشراف بریتانیا پس از جنگ جهانی اول می‌گذرد و تمرکز آن بر فلورانس لنکستر، زن سالخورده‌ای از طبقه‌ی اجتماعی بالا که غرق در غرور و معاشقه‌های بیرون از ازدواج است، و پسرش نیکی، جوانی گرفتار اعتیاد به کوکائین، قرار دارد. کاوارد با جسارت به مضامینی می‌پردازد که برای آن زمان کم‌سابقه و حتی تابوشکن محسوب می‌شد: سوءمصرف مواد مخدر، دستکاری عاطفی و خودشیفتگی جنسی. بسیاری از منتقدان اعتیاد نیکی را استعاره‌ای از همجنس‌گرایی موضوعی همچنان ممنوعه در بریتانیای دهه‌ی ۱۹۲۰ دانسته‌اند و این امر لایه‌ای مضاعف از جسارت و رادیکالیسم به اثر بخشیده است. در طول سه پرده، کاوارد لایه‌های فروپاشی را زیر نمای ظاهرا آراسته‌ی اجتماعی آشکار می‌کند؛ جایی که روابط خانوادگی زیر فشار اعتیاد و خودفریبی از هم می‌پاشد و تلاش‌های فلورانس برای چنگ زدن به جوانی ازدست‌رفته‌اش در کنار مبارزات نیکی، تصویری تکان‌دهنده از بحران اخلاقی و سترونی عاطفی پدید می‌آورد. دیالوگ‌ها با طنز ظریف کاوارد آمیخته‌اند، اما در بطن نمایش، قلبی تیره و نگران‌کننده می‌تپد. بعدها کنت تاینان این متن را «مرثیه‌ای علیه مواد مخدر با دیالوگی بلندپروازانه» توصیف کرد و دیگران شدت عاطفی آن را با استریندبرگ مقایسه کردند، به‌ویژه در تصویر تلخ پیری همراه با انزجار و ترحم به خود. موفقیت و جنجال «گرداب» تنها به لندن محدود نشد؛ پس از اجرای اولیه، نمایش به تورهای منطقه‌ای رفت و بین سال‌های ۱۹۲۵ و ۱۹۲۶ در نیویورک نیز روی صحنه آمد. این استقبال به کاوارد امکان داد تا جایگاه خود را به‌عنوان نیرویی تازه‌نفس در تئاتر تثبیت کند و مسیر حرفه‌ای‌اش را، چه از نظر هنری و چه از نظر عمومی، رقم بزند. از منظر تاریخی، «گرداب» به‌عنوان اثری پیشگام باقی مانده است؛ کوارد در زمانی که صحنه‌ها از طرح موضوعاتی چون اعتیاد و تنش‌های جنسی پرهیز می‌کردند، بی‌پروا آن‌ها را به مرکز درام آورد و مخاطبانش را با موضوعاتی مواجه کرد که حتی امروز نیز پژواکی پرقدرت دارند. پشت ظاهر پر زرق‌وبرق و فضایی پوشیده از ظرافت، او ناامیدی خام انسانی، ترس از پیری، حرص برای توجه و خودویرانگری خانوادگی را آشکار کرد و شخصیت‌هایش را به موجوداتی تراژیک و در عین حال اغواگر بدل ساخت.
در اصل، «گرداب» نه‌تنها نقطه‌ی عطفی در زندگی هنری کاوارد بود، بلکه به‌عنوان یک دستاورد جسورانه‌ی تئاتر قرن بیستم نیز شناخته می‌شود: کاوشی نافذ در غرور و رذیلت که در پوششی از شکوه و تحقیر اجتماعی پنهان شده است. صداقت عاطفی، جسارت موضوعی و دیالوگ‌های غنایی اما گزنده‌ی کاوارد، این اثر را به آینه‌ای ماندگار بدل می‌کند که هم بحران‌های زمانه‌ی خود و هم دغدغه‌های جهان معاصر را بازمی‌تاباند.