کتاب انیما

رمان «آنیما» نوشته‌ی وجدی معود، نمایشنامه‌نویس و رمان‌نویس کانادایی-لبنانی، نخستین بار در سال ۲۰۱۲ به زبان فرانسه منتشر شد. این اثر در تقاطع رمان جاده‌ای، تریلر روان‌شناختی و روایت تمثیلی و شاعرانه‌ای از خشونت، حافظه و هویت جای می‌گیرد و از همان ابتدا با استقبال منتقدان به دلیل اصالت فرمی و جسارت روایی روبه‌رو شد.
ماجرای کتاب با صحنه‌ای تکان‌دهنده در مونترال آغاز می‌شود: واچ دبچ، شخصیت اصلی داستان، شبی به خانه بازمی‌گردد و با قتل وحشیانه‌ی همسر باردارش، لئونی، مواجه می‌شود. این رخداد هولناک او را به مسیری بی‌بازگشت می‌کشاند؛ سفری طولانی در جغرافیای آمریکای شمالی، از کبک تا مرزهای ایالات متحده و مناطق بومیان، و سرانجام به شهری به نام «انیماس» در نیومکزیکو. جستجوی او در ظاهر تلاشی برای یافتن قاتل و رویارویی با اوست، اما در عمق به مسیری برای کندوکاو در زخم‌های کودکی، ریشه‌های خانوادگی، میراث جنگ و بحران هویت بدل می‌شود. یکی از بدیع‌ترین ویژگی‌های «آنیما» شیوه‌ی روایت آن است. داستان نه‌تنها از منظر واچ پیش می‌رود، بلکه بیش از پنجاه حیوان - از گربه و سگ تا پرندگان، حشرات و حتی جانوران وحشی - به عنوان راوی وارد صحنه می‌شوند. هر حیوان، با سبک زبانی و ریتم خاص خود، شاهدی است بر اعمال انسان، خشونت‌هایش و لحظات زیبایی یا بی‌پناهی او. این صداهای غیرانسانی نقش گروه کر را ندارند بلکه به‌طور مستقل تجربه و ادراکی ویژه به روایت می‌افزایند و خشونت انسانی را در برابر آگاهی غریزی و ابتدایی طبیعت قرار می‌دهند. معود با نثری شاعرانه، گاه خشن و بی‌پرده و گاه تغزلی و آیینی، جهانی خلق می‌کند که در آن خشونت جسمانی و روانی با حافظه‌ی شخصی و جمعی درهم می‌آمیزد. روایت‌های حیوانی زبان را نیز تغییر می‌دهند: جملات کوتاه و ناگهانی برای موجودات کوچک، روان و پرطنین برای حیوانات بزرگ‌تر. این تنوع زبانی، علاوه بر اصالت فرمی، به کتاب ریتمی موسیقایی و در عین حال ناآرام می‌بخشد. مضامین محوری «آنیما» چندلایه‌اند. در مرکز آن، انتقام و اندوه ناشی از قتل لئونی قرار دارد، اما رمان به همین سطح محدود نمی‌ماند. پرسش‌های هویتی و ریشه‌ای، میراث جنگ و آوارگی، رابطه‌ی بدن و خشونت، و تقابل حافظه و فراموشی همگی در مسیر سفر واچ مطرح می‌شوند. این سفر جاده‌ای بیش از آنکه بیرونی باشد، درونی است: سفری به اعماق روان و مواجهه با این پرسش که آیا انسان پس از وحشت می‌تواند بار دیگر روح خود را نجات دهد یا نه. از منظر مخاطب، این رمان اثری چالش‌برانگیز اما غنی است. «آنیما» نه تریلری سرگرم‌کننده و خطی، بلکه متنی پیچیده و پر از نمادگرایی است که برای خوانندگانی با علاقه به مطالعات تروما، هویت در بافت دیاسپورا و نوآوری‌های روایی جذاب خواهد بود. شدت عاطفی، وزن اخلاقی و اصالت فرمی آن باعث شده منتقدان فرانسوی و کبکی، معوض را ستایش کنند و این اثر را نمونه‌ای از ترکیب موفق شعر و خشونت، زیبایی و وحشت بدانند.
در نهایت، «آنیما» رمانی است که مرزهای رمان جاده‌ای و تریلر را پشت سر می‌گذارد و به تأملی عمیق درباره‌ی طبیعت انسان، شهادت حیوانات و نقش حافظه در بازآفرینی هویت بدل می‌شود. معوض با تلفیق زبان شاعرانه و چندصدایی حیوانات، روایتی می‌آفریند که هم تکان‌دهنده و دردناک است و هم سرشار از لحظات زیبایی و درخشش. این کتاب تجربه‌ای منحصر به فرد برای خوانندگانی است که مایل‌اند با لایه‌های تاریک‌تر وجود انسان و پرسش‌های اخلاقی درباره‌ی خشونت، انتقام و امکان آشتی روبه‌رو شوند.