کتاب وقتی گرگ ها پیر می شوند

رمان «وقتی گرگ‌ها پیر می‌شوند» اثر جمال ناجی، نویسنده اردنی فلسطینی‌تبار، از آثار شاخص ادبیات معاصر عرب است که در سال ۲۰۱۰ در فهرست نهایی جایزه بین‌المللی داستان عربی (بوکر عربی) قرار گرفت و توسط دارالشروق منتشر شد. این اثر، با لحن انتقادی و نگاهی تیزبین، ساختار اجتماعی، دینی و اخلاقی عمان معاصر را کالبدشکافی می‌کند؛ شهری که در آن افراد از حاشیه‌های فقر و گمنامی به رأس هرم قدرت، ثروت یا نفوذ مذهبی رسیده‌اند. رمان عنوان خود را از استعاره‌ای می‌گیرد که اشاره به پیری و زوال اخلاقی «گرگ‌ها» دارد-کسانی که زمانی شکارگر و مسلط بودند، اما اکنون در چرخش زندگی به‌سوی ضعف، تناقض و بی‌معنایی گام می‌گذارند. ناجی در این رمان از ساختار چندصدایی بهره می‌گیرد و روایت را میان شخصیت‌های مختلف پخش می‌کند تا تصویری چندوجهی از جامعه ارائه دهد. هر راوی با لحن و واژگان خاص خود، بخشی از حقیقت پنهان را آشکار می‌کند؛ حقیقتی درباره ریاکاری، جاه‌طلبی، و برخورد دین با سیاست و جنسیت. یکی از محورهای مبهم رمان، شخصیت عزمی الوجیه است؛ مرد جوانی که در مرکز بسیاری از حوادث قرار دارد اما صدای او خاموش است. او نمادی از نسل معلق بین ایمان و تظاهر، آرمان و سقوط است. در کنار او، شخصیت‌های زن همچون ساندوس حضور دارند که داستان را از زاویه‌ای متفاوت پیش می‌برند؛ زنانی گرفتار در ساختارهای مردسالارانه، ازدواج‌های تحمیلی و فشارهای اجتماعی که میان سنت و مدرنیته در رفت‌وآمدند. رمان با جزئیاتی دقیق، تضاد میان تقوا و تظاهر را به تصویر می‌کشد؛ واعظانی که در لباس دین، قدرت و ثروت می‌جویند، و بازرگانانی که کارهای خیریه‌شان نقابی بر چهره‌ی خودخواهی است. ناجی در پس این تصویرها، به بحران ارزش‌ها در جامعه‌ای اشاره می‌کند که دین در آن به ابزار قدرت بدل شده و ایمان راستین زیر لایه‌های سیاست و منافع دفن شده است. در چنین بستری، استعاره‌ی گرگ‌ها به نماد زوال درونی انسان تبدیل می‌شود-گرگ‌هایی که پیر شده‌اند، نه از نظر جسمی، بلکه از حیث روح و وجدان. قدرت این اثر در ترکیب رئالیسم اجتماعی با روایت ادبی چندلایه نهفته است. رمان مانند یک موزاییک روایی، از صداهای مختلف جامعه‌ی اردن تصویر می‌سازد؛ از طبقات پایین تا نخبگان مذهبی و سیاسی. این چندصدایی، هرچند برای برخی خوانندگان چالش‌برانگیز است، به رمان عمق و پیچیدگی می‌بخشد. در عین حال، سکوت عزمی و گسست میان بخش‌های مختلف ممکن است برای کسانی که به روایت‌های خطی خو گرفته‌اند، سردرگم‌کننده باشد.
در مجموع، «وقتی گرگ‌ها پیر می‌شوند» اثری است پرکشش و اندیشمندانه درباره جاه‌طلبی، قدرت، دین و زوال اخلاقی در جهان عرب معاصر. جمال ناجی با زبانی تند و نگاهی چندوجهی، جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که در آن ایمان به نمایش بدل شده و ارزش‌ها در برابر فشار مدرنیت و ریاکاری فرو می‌ریزند. این رمان نه‌تنها نقدی اجتماعی است بلکه تأملی فلسفی درباره ماهیت قدرت و فساد است؛ پرسشی درباره اینکه آیا انسان‌ها و نهادهایی که از «گرگ بودن» خود لذت برده‌اند، می‌توانند در پیری، معنای تازه‌ای برای رستگاری بیابند.