کتاب شاه‌ هنری‌ ششم (1)

دراماتیک‌ترین بخش سه‌گانه تاریخی شکسپیر، "شاه هنری ششم، بخش اول"، روایت شورانگیز و پرتنشی است که به بررسی سال‌های آغازین سلطنت هنری ششم انگلستان می‌پردازد؛ دوره‌ای که هم‌زمان با پایان جنگ صد ساله و طلوع جنگ‌های داخلی مشهور به جنگ رزهاست. این نمایشنامه که در حوالی ۱۵۹۰ تا ۱۵۹۲ نوشته شده، یکی از نخستین تجربه‌های شکسپیر در ژانر تاریخی است و با دقتی کم‌نظیر در به تصویر کشیدن آشفتگی‌های سیاسی، جنگ و بحران هویت ملی، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات نمایشی جهان دارد.
داستان از شکست نظامی انگلستان در نبرد اورلئان آغاز می‌شود، جایی که شکسپیر از ژاندارک به عنوان نمادی دوگانه بهره می‌گیرد؛ زنی که هم کاریزماتیک و الهام‌بخش است و هم به‌خاطر جادوگری متهم می‌شود. این شخصیت پرتناقض نمایانگر تلاش فرانسه برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته است، در حالی که انگلستان به تدریج اقتدار و نفوذ خود را در قاره از دست می‌دهد. هم‌زمان در دربار انگلستان، پادشاه هنری ششم به دلیل ضعف شخصیت و ناتوانی در اعمال قدرت واقعی، در معرض دسیسه‌ها و رقابت‌های خونین میان اشراف قدرتمند قرار می‌گیرد؛ رقابتی که به جدال میان دوک یورک و دوک سامرست منتهی می‌شود و پیش‌زمینه‌ای برای جنگ‌های داخلی آینده است. شکسپیر در این نمایشنامه تم‌های متعددی را به تصویر می‌کشد. نخست، مفهوم رهبری و سلطنت را از منظری انتقادی بررسی می‌کند؛ هنری ششمی که فاقد اقتدار و اراده لازم است، در برابر اشرافی که سیاست‌ورزی تهاجمی و جاه‌طلبانه دارند، آسیب‌پذیر نشان داده می‌شود. این تضاد نمایانگر بحران مشروعیت و کارآمدی در نظام سلطنتی است. دوم، خشونت و هرج‌ومرج جنگ، از طریق صحنه‌های نبرد و توطئه‌های سیاسی، به گونه‌ای واقع‌گرایانه و بدون بزرگ‌نمایی، نقش تخریبی و ویرانگر آن را نشان می‌دهد؛ جایی که خیانت و تغییر وفاداری‌ها، هزینه‌های انسانی را به رخ می‌کشند. همچنین موضوع هویت ملی و مشروعیت، از طریق تعارضات میان انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها و درگیری‌های داخلی، یکی از محورهای اصلی اثر است. در نهایت، ایده سرنوشت و چرخه تاریخی، با نگاهی پوچ‌گرا به شکست‌ها و ظهورهای پی‌درپی، در سراسر نمایش تنیده شده است؛ به نحوی که تاریخ انگار گرفتار دور باطلی از تکرار اشتباهات است. از نظر ساختار، "شاه هنری ششم، بخش اول" ترکیبی هوشمندانه از نثر و شعر است، غالبا در قالب پنج‌بیتی ایامبیک بدون قافیه یا همان شعر خالی، که نشانه‌ای بارز در نمایشنامه‌های تاریخی شکسپیر به شمار می‌رود. این ساختار به واسطه تغییرات ریتم میان سخنرانی‌های رسمی اشراف و گفت‌وگوهای محاوره‌ای میان سربازان، بافتی طبیعی و تنوعی در لحن فراهم می‌آورد. صحنه‌های متناوب میدان جنگ و دربار سیاسی، همراه با استفاده از گروه کر و سخنرانی‌های تاریخی، روند دراماتیک اثر را با هیجان و تحرک حفظ می‌کند. لحن نمایشنامه تلفیقی از تراژدی و طنز تلخ است؛ لحظاتی که شکست‌ها و حماقت‌های اشرافی، حتی به طعنه و کنایه به نمایش درمی‌آیند. شکسپیر با دقت، همدردی با هنری ششم را به تصویر می‌کشد، ولی در عین حال ضعف‌ها و فساد اطرافیان او را به چالش می‌کشد. شخصیت ژاندارک که هاله‌ای تقریبا اسطوره‌ای دارد، به اثر جلوه‌ای فراواقعی می‌بخشد و بازتاب‌دهنده نگرش‌های همزمان قرون وسطایی و رنسانسی نسبت به قهرمانی و ایمان است. زمینه تاریخی این اثر به دوران اوج ملی‌گرایی دوران الیزابت اول بازمی‌گردد، هنگامی که دغدغه‌های مربوط به مشروعیت سلطنت، قدرت سیاسی و خطرات بی‌ثباتی داخلی در انگلستان بسیار برجسته بود. شکسپیر در این نمایشنامه، بر پایه گزارش‌های تاریخی مانند وقایع‌نامه هولینشد، روایت دراماتیک و تندی از وقایع تاریخی ارائه می‌دهد و مبانی سه‌گانه تاریخی‌اش را بنا می‌نهد که در آن مضامینی چون ماهیت قدرت، مشروعیت و سقوط‌های انسانی به‌طور گسترده‌تر و عمیق‌تر مورد کنکاش قرار می‌گیرند.
در پایان، "شاه هنری ششم، بخش اول" تصویری پرتنش و دلخراش از یک ملت در حال فروپاشی و پادشاهی در بحران ارائه می‌دهد؛ نمایشی که خواننده و تماشاگر را به تفکر درباره هزینه‌های حکومت ضعیف و نیروی محرکه پشت سرنوشت تاریخی ملت‌ها وادار می‌کند. این اثر نه فقط یک روایت تاریخی، بلکه تفسیر دراماتیک و روان‌شناسانه‌ای از پیچیدگی‌های قدرت، وفاداری و سرنوشت است که همچنان خواندنی و نمایشی درخشان به شمار می‌آید.