کتاب وقتی مجبوری سرت را به دیوار بکوبی

«وقتی مجبوری سرت را به دیوار بکوبی»، نمایشنامه‌ای کمتر شناخته‌شده اما از نظر فکری تأثیرگذار از نویسنده ایتالیایی آلبرتو موراویا است؛ نویسنده‌ای که بیشتر با رمان‌های روان‌شناختی و اگزیستانسیالیستی‌اش چون «دنباله‌رو» و «تحقیر» شناخته می‌شود. این اثر که در میانه قرن بیستم نوشته شده، به واکاوی بیگانگی انسان مدرن، ماشینی شدن روابط انسانی، و بحران هویت در جهانی می‌پردازد که هر روز بیش از پیش در سلطه فناوری، بوروکراسی و گسست‌های عاطفی قرار می‌گیرد.
در این نمایشنامه نیز موراویا همان مسیر همیشگی‌اش را دنبال می‌کند: آمیختن پرسش‌های فلسفی با تنش‌های دراماتیک و خلق تجربه‌ای تئاتری که هم ذهن را درگیر می‌کند و هم عاطفه را.
نمایشنامه بر محور شخصیتی شکل می‌گیرد که رفتارش به‌گونه‌ای نگران‌کننده خودکار شده است: پیش‌بینی‌پذیر، سرد و تهی از عواطف. روایت در فضایی مینیمال و بالینی جریان دارد و از طریق دیالوگ‌هایی میان شخصیت اصلی و اطرافیانش-مانند شریک زندگی، همکار، پزشک یا حتی شخصیتی دیگر که خود ماشینی است-پیش می‌رود. تماشاگر در عین دیدن کشمکش‌های بیرونی، شاهد گسست درونی تدریجی شخصیت نیز هست: آگاهی (یا انکار) روزافزون از اینکه انسانیتش در حال زوال است.
موراویا با حذف کنش‌های زیاد و صحنه‌پردازی‌های پرزرق‌وبرق، تمرکز را بر زبان و حرکت روانی می‌گذارد. زمان در این نمایشنامه سیال است؛ گذشته و حال در هم می‌پیچند و به سردرگمی شخصیت و گم‌گشتگی ذهنی او دامن می‌زنند.
در مرکز نمایشنامه، دغدغه‌ی ازبین‌رفتن انسانیت در زندگی مدرن قرار دارد؛ اینکه چگونه نهادها، نقش‌ها و عادت‌ها می‌توانند افراد را از اصالت، خودانگیختگی و توان احساس کردن تهی کنند. شخصیت اصلی به نمادی از فرد مدرن بدل می‌شود-فردی که در تلاش برای انطباق با هنجارها یا فرار از آسیب‌پذیری، توانایی تجربه‌ و انتخاب را از دست داده است. هویت نیز یکی دیگر از مضامین کلیدی است: وقتی اراده، خواست و خودآگاهی رو به افول می‌گذارد، چه چیزی از "فردیت" باقی می‌ماند؟ نمایشنامه این پرسش را پیش می‌کشد که آیا می‌توان هنوز از هویت سخن گفت، وقتی اعمال و تصمیم‌ها نه از درون، بلکه از بیرون برنامه‌ریزی می‌شوند. انزوا و شکست ارتباط نیز در متن برجسته‌اند. با وجود حضور دیگران، شخصیت اصلی توان ارتباط واقعی ندارد. زبان در اینجا هم به‌مثابه پل و هم دیوار عمل می‌کند-دیالوگ‌هایی که به دور معنا می‌چرخند اما هرگز به آن نمی‌رسند. این وضعیت، بازتاب نگرانی گسترده‌تری درباره بیگانگی وجودی و محدودیت زبان برای بیان حقیقت درونی انسان است.
«وقتی مجبوری سرت را به دیوار بکوبی» تأملی تئاتری است درباره معنای انسان بودن در جهانی که روزبه‌روز غیرشخصی‌تر و ماشینی‌تر می‌شود. موراویا با همان دقت اخلاقی و بینش روان‌شناختی آشنایش، نمایشنامه‌ای خلق کرده که با هر کسی که با روزمرگی، بی‌تفاوتی یا ترس از انجماد عاطفی درگیر است، هم‌دلی می‌کند. هرچند این نمایشنامه کمتر از رمان‌های موراویا اجرا شده یا مورد توجه قرار گرفته، اما همچنان کاوشی ژرف و تکان‌دهنده است در مرز باریک میان انسان و ماشین-میان زیستن و صرفا عمل کردن.