کتاب زخم ما چندان تازه نیست

در این رساله‌ی کوتاه، «زخم ما چندان تازه نیست»، آلن بدیو در فاصله‌ی ده روز پس از حملات تروریستی ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵ در پاریس، کوشیده است تا این واقعه‌ی شوم را از حوزه‌ی «نااندیشیدنی» بیرون بکشد و آن را در چارچوب تحلیلی فلسفی و سیاسی بررسی نماید. در همین راستا وی سخنرانی‌ای داشته است که کتاب حاضر برگرفته از آن است. بدیو با تأکید بر این که واکنش صرفا هیجانی و عاطفی به این فجایع می‌تواند منجر به تصمیم‌ها و تدابیری «بی‌فایده و غیرقابل‌قبول» شود، خطراتی را که از سلطه‌ی عاطفه بر فرآیند فهم و تدبیر سیاسی ناشی می‌شود، برمی‌شمرد: نخست بهره‌برداری حکومتی از فضای اضطراب‌زا برای تحکیم اقتدار خود؛ دوم سوق دادن آن اضطراب به سمت هویت‌گرایی و تقویت حس «ما و آن‌ها»؛ و سوم فراهم آوردن بستری که تروریست‌ها دقیقا به دنبال آن‌اند، یعنی درگیر شدن بی‌وقفه‌ی اذهان عمومی با چنان هیجانی که مرزبندی‌ها میان قربانیان و عاملان جرم از میان برود. بدیو سپس به تحلیل ساختار جهان معاصر می‌پردازد؛ جهانی که از سه دهه پیش تحت سیطره‌ی «سرمایه‌داری جهانی‌شده» قرار گرفته و در اثر گسترش و تمرکز سرمایه، نابرابری‌ها و عقده‌های انتقام‌جویی را پدید آورده است. وی این پدیده را در قالب سه «سوژه‌گی» تشریح می‌کند: سوژه‌گی غربی، سوژه‌گی «خواستن غرب» از سوی مردمانی که، هرچند دور از اروپا، آرزوی رسیدن به شاخص‌های مادی و فرهنگی غرب را در سر دارند، و سرانجام سوژه‌گی «نیهیلیستی» که بازتاب میل به نابودی و انتقام به عنوان نیروی محرکه‌ی «فاشیسم» معاصر، به ویژه در چارچوب داعش است. مهم‌ترین نکته‌ی او این است که اکثریت عاملان حملات نوامبر، از جمله در پاریس، متولد فرانسه و بزرگ‌شده در همان جامعه‌اند؛ بنابراین آن‌چه باید شناسایی کرد نه اسلام رادیکال که خود فرایند فاشیستی شدن، درون سرمایه‌داری جهانی شده است. به طور کلی، این کتاب مختصر را می‌توان نخستین گام بدیو در پرتاب چالشی برای بازاندیشی نسبت به راه پیش رو دانست؛ دعوتی فوری به «اعتصاب اندیشه» در برابر نظام سرمایه‌داری مسلط، تولید نابرابری و خشونت.