کتاب سفرنامه های انگلیسی ها در ایران

کتاب «سفرنامه‌های انگلیسی‌ها در ایران» مجموعه‌ای است از روایت‌های نخستین اروپاییانی که در قرن شانزدهم میلادی به ایران صفوی سفر کردند. نویسندگان این سفرنامه‌ها، که اغلب بازرگانان، نمایندگان سیاسی یا ماجراجویان حرفه‌ای بودند، با دیدگاهی آمیخته از کنجکاوی، منفعت‌طلبی و گاه داوری‌های فرهنگی، تجربه‌های خود را از مواجهه با جامعه ایرانی ثبت کرده‌اند. این کتاب، مجموعه‌ای از گزارش‌های آنتونی جنکینسون، ریچارد چینی، آرتور ادواردز، ریچارد ویلز، لورنس چپمن، لیونل پلامتری و کریستوفر بارو را دربر می‌گیرد.
این سفرنامه‌ها به دوره‌ای تعلق دارند که ایران تحت سلطه صفویان، به‌ویژه شاه طهماسب و شاه محمد خدابنده، در حال تثبیت ساختار سیاسی و مذهبی خود بود و هم‌زمان، درگیر تعاملات پیچیده با قدرت‌های منطقه‌ای و اروپایی. هر یک از این مسافران، از زاویه‌ای ویژه به ایران نگریسته‌اند: برخی به عنوان نماینده شرکت‌های بازرگانی برای کشف مسیرهای تجاری جدید، برخی در پی برقراری ارتباطات دیپلماتیک و برخی دیگر صرفا مجذوب ناشناخته‌های شرق.
در گزارش‌های جنکینسون، نماینده شرکت بازرگانی مسکوی، توصیف ایران در بستر یک مأموریت تجاری دیده می‌شود. او از شهرهایی مانند قزوین و تبریز یاد می‌کند و نگاهی دقیق به ساختار اقتصادی، بازارها، کالاهای مبادله‌شده و روابط بازرگانی دارد. در عین حال، فضای اجتماعی و نوع رفتار ایرانیان با خارجی‌ها نیز از نگاه او دور نمانده است. اما این نگاه همواره خالی از پیش‌داوری‌های فرهنگی نیست؛ گاه تمجید و گاه داوری‌هایی آمیخته با تردید درباره آداب، پوشش، یا مناسبات مذهبی ایرانیان در نوشته‌های او دیده می‌شود.
سفرنامه‌نویسان دیگر نیز مجموعه‌ای از اطلاعات درباره ساختار دیوانی، روابط درباری، مناسبات اجتماعی، وضعیت زنان، و حتی جغرافیای طبیعی ایران ارائه می‌دهند. بسیاری از این مشاهدات از دل مشاهده‌های روزمره بیرون آمده‌اند: از رفتار مردم در بازار گرفته تا آداب میزبانی، نحوه پوشش، یا مناسک مذهبی. در نوشته‌های آنان، تصویرهایی از ایران صفوی شکل می‌گیرد که در عین داشتن بار اطلاعاتی، حامل برداشت‌های ذهنی نویسندگان نیز هست. نکته قابل توجه، حضور هم‌زمان غرابت و تحسین در دیدگاه این نویسندگان است. ایران برای آنان هم سرزمینی ناشناخته و گاه عجیب است، و هم دارای تمدنی کهن و ساختارهایی منظم که به‌ویژه در مقایسه با برخی دیگر از سرزمین‌های شرق، موجب شگفتی می‌شود. نگاه آنان به نظم شهری، معماری، و حتی نقش پررنگ دیوان‌سالاران ایرانی در اداره کشور، گویای وجود ساختاری پیچیده و سامان‌مند در ایران آن روزگار است.
کتاب «سفرنامه‌های انگلیسی‌ها در ایران» تنها گزارشی از سفرهای ماجراجویانه نیست، بلکه آینه‌ای تاریخی از مواجهه دو جهان متفاوت در دوره‌ای حساس از تاریخ است. این سفرنامه‌ها، علاوه بر ارزش تاریخی، برای کسانی که به دنبال شناخت نگاه اروپاییان نسبت ایران و تعاملات نخستین میان شرق و غرب هستند، منبعی باارزش تلقی می‌شود.