کتاب کار

کتابچه‌ی «کار» اثری است که در قالب مجموعه‌ی «مجموعه تکه‌های نیک» منتشر شد؛ مجموعه‌ای با رویکردی خلاقانه که قصد دارد اندیشه‌های بزرگ ادبی و فلسفی را در حجمی کوچک، موجز و در عین حال نافذ عرضه کند. گزیده‌ی حاضر برگرفته از رمان چیزی اتفاق افتاد (۱۹۷۴) است و نمایی مستقل و فشرده از جهان بوروکراتیک ترسیم‌شده توسط جوزف هلر ارائه می‌دهد. این اثر نه صرفا بازنشر بخشی از یک رمان، بلکه بازآفرینی‌ای هوشمندانه است که هسته‌ی اصلی دغدغه‌های هلر درباره کار، سازمان و فرسایش روانی انسان در جهان مدرن را به تصویر می‌کشد. در مرکز روایت، باب اسلوکام، کارمند اداری میانسالی قرار دارد که زندگی‌اش سرشار از اضطراب‌های شخصی، دل‌زدگی و اضطراب‌های بی‌پایان است. او نه در پی پیشرفت شغلی است و نه حتی رویای خروج از ساختار شرکت را دارد؛ تنها تمنای کوچک او، سخنرانی در همایش بعدی شرکت است. همین خواسته‌ی پوچ و ظاهرا بی‌اهمیت، به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه نظام‌های شرکتی می‌توانند آرزوها و هویت انسان را به سطحی‌ترین شکل تقلیل دهند. هلر در این متن، طنز تلخ و نگاه پوچ‌گرایانه‌ی خاص خود را به کار می‌گیرد. فضای شرکت همچون صحنه‌ی نمایشی است که در آن شایعات، آیین‌های بی‌معنا و سلسله‌مراتب مضحک، بدل به استعاره‌ای از اسارت روانی می‌شوند. شخصیت‌ها به‌جای کنش‌های انسانی، درگیر مناسکی تکراری‌اند که تنها نقش آن‌ها حفظ ظاهر و پنهان کردن بی‌رحمی ساختار است. در این روایت، کار دیگر ابزاری برای تولید یا خلاقیت نیست، بلکه سازوکاری است برای انقیاد، تکرار و بیگانگی. سبک هلر در «کار» ادامه همان ویژگی‌هایی است که او را با رمان «تبصره ۲۲» به شهرت رساند: ترکیب طنز گزنده، هجو ساختارهای رسمی و نگاهی فلسفی به پوچی. نثر او موجز و بریده‌بریده است، اما در پس ایجاز ظاهری، بار معنایی سنگینی نهفته است. این ایجاز باعث می‌شود اثر در عین کوتاهی، ضربه‌زننده و تأثیرگذار باشد؛ گویی هر جمله، تراشه‌ای از حقیقت تلخ بوروکراسی مدرن است. خوانندگان و منتقدان، به وضوح و ایجاز این کتاب توجه داشته‌اند. توصیف‌هایی چون «طنزآمیز، تاریک و به طرز عجیبی واقعی» در پلتفرم‌هایی مانند Goodreads نشان می‌دهد که اثر هرچند در دهه ۱۹۷۰ ریشه دارد، اما همچنان برای مخاطب قرن بیست‌ویکم آشنا و ملموس است. حتی برخی منتقدان، طنز این کتابچه را با آثاری چون سلاخ‌خانه شماره ۵ یا گهواره‌ی گربه مقایسه کرده‌اند و آن را در سطحی هم‌سنگ یا حتی نافذتر ارزیابی کرده‌اند.
اهمیت این اثر در سه بعد قابل‌بررسی است:
۱. توانایی هلر در فشرده‌سازی دنیای پیچیده‌ی سازمان‌ها در قالبی موجز اما زنده. ۲. جهانی‌بودن مضامین اثر که تجربه‌ی اداری دهه ۱۹۷۰ را با دغدغه‌های کاری قرن بیست‌ویکم پیوند می‌زند. ۳. کارکرد این مینیاتور به عنوان مدخلی در دسترس برای ورود به رمان کامل چیزی اتفاق افتاد؛ پلی کوچک اما کلیدی برای مواجهه با یکی از آثار مهم هلر.
«کار» نمونه‌ای درخشان از توانایی جوزف هلر در به تصویر کشیدن طنز تلخ بوروکراسی است. او با قلمی کوتاه اما کوبنده نشان می‌دهد که چگونه کار، به‌جای معنا بخشیدن به زندگی، می‌تواند به ابزاری برای فرسودگی روانی و تهی‌سازی انسان بدل شود. این اثر ثابت می‌کند که نبوغ هلر نه تنها در رمان‌های بزرگ و مفصل، بلکه در قالب‌های فشرده و موجز نیز قدرتی برابر و حتی رساتر دارد.