چه کتاب ها را از روی جلد آن ها قضاوت کنیم و چه نه، بسیاری از علاقه‌مندان به ادبیات می دانند که یک طرح جلد جذاب و به‌یادماندنی، تجربه‌ی خواندن یک کتاب خوب را حتی لذت‌بخش‌تر از قبل می کند.
خبر خوب این است که طراحی های شگفت‌انگیز زیادی چه در گذشته و چه اکنون برای کتاب ها به وجود آمده است. به همین خاطر اگر به دانستن درباره‌ی برخی از ماندگارترین طراحی های جلد رمان ها علاقه‌مند هستید، با این مطلب همراه شوید تا تعدادی از مشهورترین آن ها را با هم مرور کنیم.
گتسبی بزرگ
این رمان پرطرفدار از «اف. اسکات فیتزجرالد»، صاحب یکی از آشناترین طرح های جلد در طول تاریخ ادبیات است. طراحی مشهور در این رمان، توسط «فرانسیس کوگات» برای نخستین چاپِ کتاب «گتسبی بزرگ» در سال 1925 خلق شد، و از آن زمان تا کنون جذابیت خود را حفظ کرده است. «چشمان آسمانی» که نام این طرح هنری است، درحقیقت یک شاهکار در نظر گرفته می شود و خودِ «فیتزجرالد» به اندازه‌ای به این طرح علاقه‌مند شد که پس از دیدنش برای اولین بار، آن را به بخش هایی از داستان خود وارد کرد.
آن ها روبه‌روی هم ایستادند. شب سردی بود با هیجانی اسرارآمیز که فقط دو بار در سال، هنگام تغییر آب و هوا رخ می دهد. نور چراغ خانه ها در سکوت، به تاریکیِ بیرون هجوم می آورد و در بین ستارگان غوغایی بود. «گتسبی» از گوشه‌ی چشمش می دید که بلوک های دیوار پیاده‌رو مثل نردبان هستند. از آن ها بالا رفت و جایی مخفی را در بالای درخت ها دید، اگر تنها بود می توانست بالاتر برود و اگر بالا می رفت، می توانست بر بام جهان بایستد و طعم شیرین پیروزی را بچشد.—از کتاب «گتسبی بزرگ» اثر «اف. اسکات فیتزجرالد»
غرور و تعصب
در طول سال ها، طرح های بسیار گوناگونی برای این داستان فراموش‌نشدنی از «جین آستن» خلق شده است—از طرح های کلاسیکِ انتشارات Penguin گرفته تا طرح های گلدار زیبا. با این حال، یکی از مشهورترین طرح های جلد برای کتاب «غرور و تعصب» که طرفداران مدت هاست عاشقش هستند، نسخه‌ای است که نقش یک طاووس بر آن به چشم می خورد.
این طراحی توسط «هیو تامپسون» در سال 1894 به وجود آمد. اگرچه هیچ طاووسی در این داستان محبوب حضور ندارد، «تامپسون» از نقش این حیوان به عنوان نمادی برای مضامینِ عشق، غرور و زیبایی استفاده کرد—مضامینی که «جین آستن» به شکلی درخشان به آن ها می پردازد. از آن زمان تا کنون، این طرح به عنوان نماد خودِ داستان در ذهن بسیاری از علاقه‌مندان ثبت شده است.
تبصره 22
یکی دیگر از ماندگارترین طرح های جلد کتاب ها، متعلق به رمان «تبصره 22» اثر «جوزف هلر» است. این طرح توسط هنرمندی پرکار به نام «پال بیکن» به وجود آمد که در طول مسیر حرفه‌ای خود، حدود 6500 طراحی برای جلد کتاب ها را خلق کرد و بر تعداد زیادی از طراحان پس از خود تأثیر گذاشت.
طرح جلد کتاب «تبصره 22»، عنوان اثر و نام نویسنده را در اندازه‌ای بزرگ، در کنار یک تصویر مفهومیِ کوچک قرار می دهد. گفته می شود «پال بیکن» یازده طرح مختلف را برای جلد کتاب «تبصره 22» به وجود آورد تا این که ناشر کتاب درنهایت طرحی را که اکنون می شناسیم، به عنوان نسخه‌ی نهایی پذیرفت.
«فقط کافیه یه تیکه کاغذ رو پر کنی و بگی که من در آستانه‌ی فروپاشی عصبی‌ام، بعد هم کاغذ رو بفرستی به لشکر. دکتر «استابز» تمام مدت داره توی گردان خودش به سربازها مرخصی میده، چرا تو نتونی؟» دکتر «دانیکا» با پوزخند جواب داد: «و بعد از این که «استابز» بهشون مرخصی میده، چی میشه؟ بلافاصله برمی گردن به وضعیت جنگی، مگه نه؟ و دوباره روز از نو، روزی از نو. مسلمه که می تونم یه برگه رو پر کنم و بنویسم که برای پرواز مناسب نیستی. ولی یه تبصره داره.»—از کتاب «تبصره 22» اثر «جوزف هلر»
کشتن مرغ مینا
وقتی به طرح های ماندگار برای جلد رمان ها فکر می کنیم، یکی دیگر از نام هایی که به سرعت به ذهن می آید، کتاب «کشتن مرغ مینا» اثر «هارپر لی» است. طرح جلد معروف این داستان به نخستین نسخه‌ی آمریکاییِ آن تعلق دارد که در سال 1960 به انتشار رسید. طرح جلد کتاب «کشتن مرغ مینا» توسط «شرلی اسمیت» خلق شد، اما اطلاعات اندکی درباره‌ی این هنرمند وجود دارد. با این حال می توان از یک نکته مطمئن بود: او بدون تردید طرحی فوق‌العاده جذاب و به‌یادماندنی را برای این داستان خلق کرد.
هابیت
کتاب «هابیت» نیز تا کنون طرح های زیبای زیادی را به خود دیده است، با این حال شاید مشهورترین آن ها، همان طرحی است که برای چاپ نخست کتاب در سال 1937 به وجود آمد، آن هم توسط خود «تالکین»—نکته‌ای که این طرح را در نظر طرفداران بی‌شمار این دنیای فراموش‌نشدنی، به بهترین طرحِ ممکن تبدیل می کند.
صحنه‌ی «کوهستان مه‌آلود» که توسط «تالکین» در این طرح هنری به چشم می خورد، در نخستین نسخه از داستان مورد استفاده قرار گرفت و از آن زمان تا کنون، به شکل های گوناگون بازآرایی شده است. با این وجود، تفاوت اصلی میان این طرح ها این است که در طرح اولیه که در نخستین نسخه از کتاب به کار رفت، برخلاف بسیاری از نسخه های امروزی، تصویر خورشیدِ قرمزرنگ به چشم نمی خورد. اما طبق اطلاعات «کتابخانه تالکین»، او از همان ابتدا قصد داشت خورشید قرمز را در طرح جلد اثرش بگنجاند، اما به خاطر محدودیت در بودجه، مجبور به تغییر آن شد.
راهنمای کهکشان برای اتواستاپ‌زن‌ها
این داستان از «داگلاس آدامز»، اثری کلاسیک با تعداد زیادی از طرح های جلد گوناگون و جذاب است. با این حال، طرح جلدِ مورد نظر، احتمالا معروف‌ترینِ آن هاست که سرزندگی و اتمسفر عجیب و طنزآمیز داستان «راهنمای کهکشان برای اتواستاپ‌زن‌ها» را به خوبی به نمایش می گذارد. همچنین، نسخه های گوناگونی از همین طرح جلد در طول سال ها به وجود آمده که داستان خواندنی «داگلاس آدامز» را به اثری بلافاصله قابل‌تشخیص برای مخاطبین تبدیل کرده است.
بذارید این کامپیوترها مثل قدیم به کار خودشون برسن و هرچی می خوان حساب کنن، ما هم به کار خودمون می رسیم و به حقیقت های ابدی رسیدگی می کنیم. قبول؟ طبق قوانین، جست‌وجوی حقیقت های ابدی و مهم، واضحا و بدون ابهام به متفکران حرفه‌ای واگذار شده رفیق. حالا اگه یه کامپیوتر لعنتی پیدا بشه و جواب این سوال ها رو پیدا کنه، همه‌ی ما درجا بی‌کار می شیم. درسته؟ می خوام بگم حق نیست که ما تمام شب نخوابیم و درباره‌ی این که آیا خالق وجود داره یا نه، فکر و بحث کنیم و توی سر و کله‌ی هم بزنیم و این ماشین زپرتی فردا صبح، شماره‌ی تلفن خصوصی یارو رو هم رو یه تیکه کاغذ بنویسه.—از کتاب «راهنمای کهکشان برای اتواستاپ‌زن‌ها» اثر «داگلاس آدامز»
ناطور دشت
این رمان، بدون تردید صاحب یکی از معروف‌ترین طرح های جلد در دنیای ادبیات است؛ نکته‌ای که شاید کنایه‌آمیز باشد چون خود «جی. دی. سلینجر» چندان علاقه‌ای به هنر تصویرسازیِ جلد کتاب نداشت. با این وجود، طرح جلد کتاب «ناطور دشت» توسط یکی از دوستان نزدیک او به نام «ای. مایکل میچل» به وجود آمد، به همین خاطر شاید بتوان گفت «سلینجر» از این طرح ماندگار راضی بود یا حداقل مشکلی با آن نداشت.
شازده کوچولو
کتاب «شازده کوچولو»، یک اثر کلاسیک کوتاه و ماندگار است که مخاطبینش، همه‌ی انسان ها هستند. اما طرح جلد و تصویرسازی های این اثر نیز به اندازه‌ی خود داستان، برای مخاطبین تأثیرگذار و فراموش‌نشدنی بوده است. مانند «تالکین»، «آنتوان دو سنت اگزوپری» هم داستان این اثر کلاسیک را نوشت و هم تصویرسازی های آن را انجام داد. طرح جلد و تصویرسازی های خیال‌انگیز کتاب «شازده کوچولو» آن‌قدر جذاب بوده‌اند که به نمادهایی فراگیر در فرهنگ عامه تبدیل شده‌اند.
البته که کافی است. اگر تو یک جواهر پیدا کنی که مال هیچکس نباشد، می شود مال تو. اگر جزیره‌ای کشف کنی که مال هیچکس نباشد، می شود مال تو. اگر فکری به کله‌ات بزند که تا آن موقع به سر کسی نزده، به اسم خودت ثبتش می کنی و می شود مال تو. من هم ستاره ها را برای این صاحب شده‌ام که پیش از من، هیچکس به فکر نیفتاده بود که آن ها را مالک بشود.—از کتاب «شازده کوچولو» اثر «آنتوان دو سنت اگزوپری»
